منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) حکومت جمهوری اسلامی کشور، مشخصه‌ای سه ضلعی دارد که به ترتیب عبارت است از: وطن (سرزمین)، مردم و حکومت. مردم فرزند خاکی هستند که بر آن رشد می‌کنند. انسان، هم از خاک آمده است و هم بعد از مرگ، به مادر خود (خاک) سپرده می‌شود. خاک، هم در […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) حق تعیین سرنوشت حق تعیین سرنوشت، از نخستین حقوق اساسی مردم و ملت‌هاست. این حق در نظام‌های دموکراسی چنان گسترده است که نوع حکومت، انتخابات و تمامی مناصب سیاسی و قضایی را در بر می‌گیرد. اما در همین حکومت‌ها نیز این قانون به صورت مطلق جعل نشده است […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) آزادی عقیده این که هر کسی آزاد است هر عقیده‌ای داشته باشد، امری تکوینی است. هر کسی در اندیشیدن و انتخاب نظریه آزاد است؛ اما آزادی عقیده به معنای «حق آزادی ابراز اندیشهٔ خردورزانه‌ای که با اصول نظام حاکم تقابل نداشته باشد» از نخستین آزادی‌های اجتماعی است. این […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) آزادی از دیدگاه اسلام پایه‌های آزادی ما آزادی را بر سه پایه استوار می‌دانیم. این سه پایه عبارت است از: «وطن»، «مردم» و «دین». بهتر است به جای شعارهایی که ذکر آن گذشت، این شعار پیشنهاد شود که ترتیب آن نیز تعمد دارد. سه زاویهٔ یادشده، زیرساخت آزادی […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) اسلام شریعتی گشایشی و برای آزادی است، نه بند و بست. اسلام هیچ گاه بر مردم سخت نمی‌گیرد. شریعت اسلام، دین سهله و سمحه است. اما باید توجه داشت که گشایش در دین، به معنای بی قانونی نیست؛ بلکه گشایش در عین قانون است و این نیز داخل […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) آزادی و صدق دارای دو مرتبه است: یکی مقام اثبات و واقعیت، و دیگری مقام ثبوت و حقیقت. صدق واقعی در قالب «انصاف» و «عدالت» و صدق حقیقی در شکل «حب» و «ولایت» ظهور می‌نماید. جامعه یا باید بر پایهٔ عدالت اداره شود یا ولایت. موضوع جوامعِ عدالتی، […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) حق آزادی آزادی واژه‌ای پهلوی از مصدر زادن، معنای بروز و اظهار را دارد. در قدیم، کسی را «آزاد» می‌گفته‌اند که بر اساس نظام طبقاتی آن زمان در خانواده‌ای اشرافی زاده‌شده و نجیب‌زاده و دارای پدری آزاد و والاتبار باشد. در برابر آن، عنوان «رعیت» است. آزادی معنایی […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) در این‌که سیستم حقوقی و قضایی هر نظام حکومتی نیازمند نظام جزایی است، اختلافی نیست و تمامی اقوام و ملل در همهٔ ادوار تاریخ برای کنترل جامعه آن را لازم دانسته‌اند؛ اما چیزی که مورد اختلاف است، این است که چه چیزی جرم است؟ و میزان و نحوهٔ […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) عدالت عدالت یکی از مسایل زیربنایی و بسیار مهم در فلسفهٔ حقوق است. بحث از انواع حکومت‌ها مبتنی بر دانستن چیستی عدالت است؛ زیرا تا معنای عدالت دانسته نشود، نمی‌توان حکومتی طراحی کرد که عادلانه باشد. بحث عدالت، در پیشینهٔ خود فلاسفهٔ یونان را دارد. افلاطون در کتاب […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) ارتباط علم حقوق با دیگر دانش‌ها در میان دانش‌ها، علم اخلاق بیش‌ترین قرابت را با علم حقوق دارد؛ از این رو، ما نخست به نحوهٔ ارتباط این دو دانش می‌پردازیم. فلسفهٔ حقوق، متکفل بحث یادشده است؛ زیرا این بحث، یکی از مبادی مهم و زیرساخت‌های اساسی علم حقوق […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) فصل هشتم : مبانی حقوق درآمد «حق»، امری پدیدار و برآمده از هستی است. برای همین است که می‌شود بر آن مطالعهٔ عقلانی و تحقیق فلسفی داشت. این بدان معناست که حقوق تابع نظامی است که از یک حقیقت مطلق برمی‌آید و روابط تمامی پدیده‌ها را تحت تأثیر […]

معرفی برخی از آثار فقهی فقه غنا و موسیقی کتاب حاضر بر آن است تا با ژرف‌پژوهی در منابع فقهی و با شناختی که از انواع صدا و موسیقی و دستگاه‌های آواز دارد و هم‌چنین نیز روان‌شناسی مورد نیاز، حکم انواع صوت، صدا، غنا، موسیقی، طرب، ترجیع، لهو، لغو، لعب، باطل، رقص، کف زدن، سوت، […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) بخش دوازدهم: قضا و جزای اسلامی درآمد: اسلام برای پاک سازی فضای جامعه از جرم و بزه و رفع کشمکش‌هایی که برخی از آن قهری است، پیش‌زمینه‌های لازم را فراهم نموده و احکامی پیش‌گیرانه را در قالب نظام حقوق قضا و جزای اسلامی ارایه کرده است. بخش حاضر […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) بخش یازدهم: سیاست‌های کلان اسلامی درآمد: سیاست‌های کلان اسلام، احکام و رهنمودهای بسیاری است که به طور کلی و در ساختاری اصولی بر تمام بخش‌های قانون‌مند دین حاکم است و در هیچ زمینه‌ای نمی‌تواند هیچ حکمی به گونه‌ای با این سیاست‌ها تنافی داشته باشد. سیاست‌های کلان اسلامی، کیان […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) درآمد: روابط طبیعی و معاشرت سالم مسلمانان با یک‌دیگر مورد اهتمام اسلام است. شریعت مقدس اسلام برای سالم سازی این روابط از خطر هر گونه گزند و آسیب، دورسازی آن از هر گونه آلودگی، ارتقای آن به صفا و صمیمیت و ایجاد سلامت و سعادت، رهنمودهای بسیاری را […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) بخش نهم: خانواده درآمد: پیوند مبارک زناشویی، آهنگ دلنواز و نغمهٔ موزون یکتایی و وحدت دو روح است. ازدواج که بر پایهٔ شوق و شور و عشق بنیان نهاده می‌شود، با همخوانی و هماهنگی دو روح و دور سازی آن دو از خمود، سستی و انزوا در چهرهٔ […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) بخش هشتم: تغذیه درآمد: تأثیر خوراکی‌ها بر جسم و روح انسان، امری علمی، محسوس و تجربه‌پذیر است. خوراکی‌ها همان‌گونه که مایهٔ رشد و سلامت جسم و روح است می‌تواند آشفتگی مزاجی، اختلال روانی و بیمارهای جسمانی را به همراه داشته باشد. از طرفی، عقل سالم در بدن سالم […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) بخش پنجم: اقتصاد درآمد: اسلام برای ایجاد نظم و فضای امن اجتماعی که کرامت انسانی و آرامش خاطر همگان را در سایهٔ توانمندی‌های افراد و حقوق متقابل آنان تأمین می‌نماید، قوانین و مقرراتی را در راستای پیمان‌ها و قراردادها به‌پا داشته است. اسلام، این ساختارهای عقلایی و اجتماعی […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) درآمد: «حج»، آرمان و آزمون بزرگ الهی و زمینه‌ساز تحول معنوی و تحرک باطنی و وسیلهٔ سیر و سلوک حج‌گزاران به سوی خداوند متعال است. حج، افزوده بر آثار معنوی و جاذبه‌های روحی، دارای منافع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نیز می‌باشد. اسلام این گردهمایی بزرگ مسلمانان را […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) طهارت زنان درآمد: ساختار وجودی انسان نسبت به زن و مرد؛ اگرچه وحدت یکسانی دارد، ولی به ظرف جنسیت، ویژگی‌هایی اساسی رخ می‌نماید که نمی‌توان آن را نادیده انگاشت. لطافت و مطلوبیت و ساختار خلقتی ویژهٔ زن، موقعیت وی را در جهاتی ممتاز ساخته تا جایی که در […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) وضو، غسل و تیمم درآمد: دین مبین اسلام نسبت به پاکی و طهارت اهتمام فراوان دارد تا جایی که می‌فرماید: خداوند پاکان را دوست دارد؛ «إن اللّه یحبّ التوّابین ویحبّ المتطهّرین». طهارت بر دو بخش ظاهری و باطنی است که طهارت باطنی به مصداق آیهٔ مبارکه، تطهیر از […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) بخش دوم: طهارت و نجاست درآمد: پس از بیان احکام تقلید که پیش زمینهٔ کردار شرعی است، احکام طهارت و نجاست دنبال می‌گردد. طرح پاکی و نجسی پدیده‌ای شرعی است که تنها فقه عهده‌دار بیان احکام آن است و در مقابل، ادراک تمیزی و کثیفی، امری عرفی و […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) بخش نخست: تقلید درآمد: انسان با وجود سلامت و توانمندی که دارا بودن بلوغ، عقل، قدرت و اختیار را حکایت می‌کند، مفتخر به عنوان «مسؤول» و «مکلف» می‌گردد. تکلیف و مسؤولیت‌پذیری، اندیشه و ارادهٔ انسان را دو حقیقت ارزشی به شمار می‌آورد و انسان در چنین جایگاهی موجودی […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) فصل هفتم : فـقـه شیعـه درآمد برای صیانت دین در هر زمان؛ به‌ویژه زمان غیبت، امر فقاهت ـ گذشته از ضرورت عقلی ـ از جانب شرع پیش‌بینی شده است. همین امر، ابدی‌بودن و فعلی‌شدن و زنده‌ماندن و حیات دینی جامعه را ضمانت می‌کند؛ زیرا مدیریت جامعه و تصدی […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) اصل اشتغال احتیاط از حیاطت و از مادهٔ «حوط» به معنای اشراف و فراگیری به همراه توجه و عنایت مشتق شده است؛ زیرا احتیاط همه احتمالات و اطراف علم اجمالی را با جهل به حکم واقعی با دقت و مراقبت تمام تحت پوشش خود می‌گیرد تا با برگزیدن […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) اصل برائت در شبههٔ حکمی (موضوع کلی) و موضوعی (موضوع جزیی) وجوبی یا تحریمی که دلیلی بر تکلیف در دست نیست و شک در اصل تکلیف می‌باشد و نیز در مواردی از شک در مکلف‌به که در اصل اشتغال خواهد آمد، می‌توان واجب مشتبه را ترک و حرام […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) مقصد سوم: اصول فقاهتی اصول عملی، اصولی عقلی است که موضوع آن شک و تردید می‌باشد. شک یا در تکلیف است یا در مکلف‌به، و یا مرکب و دارای حالت سابق است یا بسیط و بدون حالت سابق. اصول عملی در طریق استنباط قرار می‌گیرند، نه برای اجتهاد. […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) تبادر، صحت سلب و اطراد و نیز حجیت خبر واحد، تمامی بر اساس بنای عقلاست. وقتی کسی حرفی می‌زند، اصل این است که هم قصد و مراد دارد و هم صدق. هم‌چنین بنای عقلا بر این است که انسان‌ها باید در جامعه متانت داشته باشند و هر گونه […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم) منبع چهارم و پنجم: بنای عقلا و عرف سیره و نظر و عقل جمعی و بنای عقلا از آن رو اهمیت دارد که وقتی تمامی عقلا در بنایی مشترک می‌باشند، و فهم و درک بشر ـ از آن جهت که بشر است ـ بر چیزی اتفاق دارد، کم‌تر […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) مفاهیم مفهوم تابع منطوق و ضعیف‌تر از آن می‌باشد؛ به‌گونه‌ای که در تعارض فرضی آن‌ها، جانب منطوق مقدم می‌شود. منطوق همان معنایی است که لفظ بر آن دلالت دارد و بدون پرداختن به آن، نمی‌شود از مفهوم گفت. بحث‌های منطوق کلام پیش از این در موضوع وضع و […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) چیستی عقل نظری و عملی پیش از این گفتیم که عقل نظری گزاره‌هایی را درک می‌کند که به صورت کامل، ذهنی است و جنبهٔ عملیاتی ندارد؛ برخلاف عقل عملی که گزاره‌هایی را طرح می‌کند که به عمل می‌انجامد. تفاوت دیگری میان عقل نظری و عملی نیست. عقل نیز […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) عقل بر قیاس و برهان اطلاق می‌شود. برهانی که نمی‌شود نقیض آن را گرفت و نقیض آن باطل باشد. برای همین منظور باید مقدمات نظری آن، به بدیهیات باز گردد. بدیهیات و ضروریات را اولیات، مشاهدات، تجربیات، فطریات و حسیات تشکیل می‌دهند و عقل، پیش‌فرض‌های اولی خود را […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) منبع سوم: عقل سومین منبع استقلالی برای دریافت احکام شرعی، عقل می‌باشد. مستقلات عقلی، کاشف از قول شارع است و به گونهٔ شرعی حجت و الزام‌آور می‌باشد. در «مستقلات عقلی» یک مقدمه توسط عقل به دست می‌آید و عقل در آن به مصلحت یا مفسدهٔ کرداری حکم می‌کند […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) گفتیم احکام شرعی امری دارای ملاک و توصیفی و بر پایهٔ امور تکوینی و تابع هستی است. پی‌آمد این گزاره چنین می‌شود که احکام شرعی امری معرفت‌محور است، نه تکلیف‌مدار. حکم شرعی، اگر علمی و بر معیار حقیقی باشد، به‌حتم فرازمانی خواهد بود و در صورتی که کمال، […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) احکام شرعی امری توصیفی و دارای ملاک و مناط حقیقی است که با ابزارهای علمی قابل کشف می‌باشد. احکام شرعی امری فرمانی، فرمایشی و اعتباری محض نیست، بلکه شریعت، حقیفتی توصیفی است که صلاح تکوینی و خیر حقیقی بندگان را ترسیم می‌کند و برای ایصال به حق و […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) قیاس در اصول، استنباط حکم یک موضوع از موضوع دارای خبر معتبر به دلیل ملاک مشترک میان آن دو می‌باشد. قیاس اگر به علت تامّ آن تصریح شده باشد و اطمینان به وجود همان ملاک در طرف دیگر آن باشد، کشف از رأی معصوم می‌نماید و حجت است، […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) اجماع اجماع از دلیل‌واره‌هاست و به خودی خود حجیت شرعی ندارد. در فقه، کم‌تر موضوعی وجود دارد که اجماع اعم از محصّل و منقول در میان عالمان دینی وجود داشته باشد و اختلاف فقیهان در بسیاری از احکام، نمایان است. بسیاری از اجماع‌های ادعایی نیز تنها مدرکی و […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) «سنّت» صاحب ولایت معصوم پس از قرآن‌کریم، دومین منبع شناخت احکام شرعی و اجتهاد فروع دین است. حجیت سنت ریشه در ولایت موهبتی و اعطایی خداوند دارد. ولایت، حقیقتی تکوینی و معرفتی بسیار بالاتر و دقیق‌تر از علم است که از شعبه‌های آن، دریافت وحی، الهام و نیز […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) مقصد دوم: دلایل اجتهادی این مقصد، منابع اجتهاد و امارات را بحث می‌نماید. نخست خاطرنشان شویم: قطع، کشف کامل و مطابقت با واقع و اعتقاد جازم نسبت به چیزی در نظر قاطع است؛ به‌گونه‌ای که به هیچ وجه احتمال خلاف به آن را نمی‌دهد. با توجه به این […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) کیفیت تعلق تکلیف تکلیف به غیرمقدور این بحث، مربوط به کلام می‌باشد و مسأله‌ای اصولی نیست. تکلیف و امر به چیزی با علم امرکننده به عدم تحقق شرط آن در مرتبهٔ انشا ممکن است، اما در مرتبهٔ فعلی ناممکن و طلب محال است؛ زیرا تکلیف به کاری که […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) در این بحث، از تقسیمات متعلق امر، ذوالمقدمه و خود واجب سخن می‌گوییم. این تقسیمات در بحث مقدمهٔ واجب که در آینده خواهد آمد، کارایی دارد. به‌طور خلاصه باید گفت واجب: از جهت نوع و کیفیت مطلوب‌بودن مکلف‌به تقسیم می‌شود به: ۱٫ وجوب عینی و وجوب کفایی. ۲٫ […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) تعبّدی و توصّلی بحث از ماهیت امر تعبدی و توصلی و معنای آن، بحثی کلامی است، نه اصولی و برای همین، مرحوم آخوند این بحث را متأخر قرار داده است. برخی از اوامر، وجه تعبدی و توصلی آن‌ها به صورت کامل مشخص است و برای آن دلیل می‌باشد، […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) مشتق مشتق از «شقق» به معنای شکافتن و گشایش در برابر جامد، اصطلاحی اصولی و لفظی است که بر هیأت، صفت یا حالت قابل جدا و زایل شدن و حمل‌شده بر مادهٔ واحد است؛ مانند زوج که با آن‌که جامد ادبی است، مشتق اصولی می‌باشد. بنابراین حالات و […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) روابط وضع و موضوع‌له روابط وضع (معنای ملحوظ) و موضوع‌له (معنا) در دو مقام بحث می‌شود: یکی ثبوت و آن‌چه می‌تواند باشد و دیگری اثبات و آن‌چه واقع شده است. در مقام ثبوت، معنا و موضوع‌له و نیز وضع (لفظ) یا عام است یا خاص. مراد از عام […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) دلالت لفظ بر معنای حقیقی که با لحاظ مناسبت به آن داده شده است، ذاتی نیست و میان لفظ و معنا سنخیت و سببیت ذاتی نمی‌باشد؛ زیرا در این صورت باید برای همهٔ بشریت قابل فهم باشد، اما تابع وضع حکیمانه و امری قراردادی عقلی و عقلایی بشری […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) ملاک تمایز علم اصول علت تمایز اصول فقه که دانشی اعتباری است با دیگر دانش‌ها در غایت آن می‌باشد که همان گزاره‌ها و حجت‌های کاربردی در استنباط است و همین امر یعنی استفاده از این گزاره‌ها در طریق استنباط حکم فقهی به عنوان یک مقدمهٔ استدلال، سبب می‌شود […]

منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) فصل ششم : اصول‌فقه و زیرساخت علمی آن درآمد اصول‌فقه، دانشی آلی و ابزاری برای اجتهاد و استنباطِ روشمند، و منطق علمی فقه از حیث دلالت‌شناسی و دلیل‌یابی و حجت‌های شرعی برای مجتهد می‌باشد. بنابراین اصول فقه، فنی اعتباری است که فقه بدون آن، نظام سالم استنباط و منطق […]

علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم) حضرت آیت‌ الله العظمي محمدرضا نکونام (مد ظله العالی) سرشناسه: نکونام، محمدرضا، ۱۳۲۷ ـ عنوان و نام پدیدآور: علوم و نظرگاه‌های شاخص جلد دوم / محمدرضا نکونام. مشخصات نشر: تهران: انتشارات صبح فردا، ۱۳۹۹٫ مشخصات ظاهری: ۳ ج. شابک: ۵ ـ ۰۷۵ ـ۳۹۷ـ۶۰۰ـ۹۷۸ وضعیت فهرست‌نویسی: فیپا موضوع: علوم – […]