منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم)
اجماع
اجماع از دلیل‌واره‌هاست و به خودی خود حجیت شرعی ندارد. در فقه، کم‌تر موضوعی وجود دارد که اجماع اعم از محصّل و منقول در میان عالمان دینی وجود داشته باشد و اختلاف فقیهان در بسیاری از احکام، نمایان است. بسیاری از اجماع‌های ادعایی نیز تنها مدرکی و دارای دلیل قابل استناد است و با وجود مدارک فراوان و منابع نقلی، جایی برای تمسک به اجماع نمی‌ماند و به‌طور اساسی، کسی که قباله و سند در دست دارد، برای وی نیازی به رجوع به شاهد و ارایهٔ آن نمی‌ماند. تنها اجماعی معتبر است که غیرمدرکی بوده و از قدما رسیده باشد به احتمال این‌که ممکن است مستندِ روایی مفقودشده داشته باشد یا به صورت حسی و مستقیم به معصوم متصل باشد نه به گونهٔ حدسی. ما چنین اجماعی را در هیچ موضوعی نیافته‌ایم.
اجماع قدمایی غیرمدرکی می‌تواند محصل یا منقول باشد. اجماع محصّل، تحصیل اجماع با تتبّع مستقیم در اقوال فقیهان صاحب شرایط عصر نخست می‌باشد و در این صورت حجت است. اما اجماع منقول، نقل اجماع محصل است و در صورتی حجت است که شرایط تحصیل و سند نقلی آن دارای اعتبار باشد و با همان شرایط خبر واحد دارای اعتبار می‌گردد. همان‌گونه که گذشت اجماع محصلی واقع نشده است تا نوبت به بحث از تقسیم آن برسد.
شهرت فتوایی
از دیگر دلیل‌واره‌ها شهرت فتوایی است. شهرت فتوایی، فتوای یکسان و هماهنگ شمار فراوانی از فقیهان در مسأله‌ای فقهی، بدون استناد به دلیل و مدرک گفته می‌شود؛ شیوع و اشتهاری که به اجماع نمی‌رسد. شهرت فتوایی چون کشف از رأی معصوم نمی‌نماید، معتبر نیست.
شهرت به طورکلی بر سه قسم روایی، فتوایی و عملی می‌باشد. شهرت روایی در بحث مرجحات سندی و تعارض اخبار کارایی دارد. شهرت عملی در بحث جبران ضعف سند آمده است، اما برای هیچ یک از این ادعاها دلیل معتبری نمی‌باشد به‌خصوص در شهرت عملی که بیش‌تر آن‌ها به شیخ طوسی و سیطرهٔ علمی وی بر حوزه‌های علمی تا دهه‌ها بعد از آن بوده است.
منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوّم)
