معرفی برخی از آثار فقهی
فقه غنا و موسیقی
کتاب حاضر بر آن است تا با ژرف‌پژوهی در منابع فقهی و با شناختی که از انواع صدا و موسیقی و دستگاه‌های آواز دارد و هم‌چنین نیز روان‌شناسی مورد نیاز، حکم انواع صوت، صدا، غنا، موسیقی، طرب، ترجیع، لهو، لغو، لعب، باطل، رقص، کف زدن، سوت، بشکن، کامیابی، بَطر، شادمانی، فرح، سرور، بهجت و لذت‌بری را به به صورت موضوعی و تطبیقی و به گونهٔ گسترده و استدلالی تبیین نماید و همهٔ جوانب موسیقی و صوت و صدا و شادمانی‌های همراه آن، چون رقص را به بحث گذارد.
غنا، موسیقی و رقص از موضوعاتی است که تاکنون تحقیقی جامع و منسجم در آن به سامان نرسیده و تک‌نگاری‌هایی که در این زمینه انجام گرفته است ـ علیرغم اندکی آن ـ بیانی ثابت، گویا و روشن را به دست نمی‌دهند و بیش‌تر نویسندگان و حتی فقیهان و عالمان، از دانش موسیقی و دیگر دانش‌های مرتبط با آن، آگاهی چندانی نداشته و تنها آن را به صورت مفهومی و لفظی پی گرفته‌اند. ما در این کتاب، هم موضوع غنا، موسیقی و رقص را به بحث می‌گذاریم و هم برای شناخت دقیق موضوع، از تاریخ آن‌ها به مقدار ضرور می‌گوییم و هم ملاک و معیار حکمِ آن‌ها را برمی‌رسیم و از حکمت‌ها و نیز گزاره‌های موسیقی‌درمانی، رقص‌درمانی و نشاط‌درمانی به تناسب، مطالبی را می‌آوریم. سعی ما بر این است منابع دستِ اول صدور حکم و فتوا ـ یعنی کتاب و سنت ـ را به بحث گذاریم و پژوهش و مطالعهٔ عمیقِ ادلهٔ نقلی این امور را ارایه دهیم.
این نوشتار، افزون بر بررسی همه‌جانبهٔ منابع نقلی غنا، موسیقی، و شادمانی‌های همراه آن؛ مانند رقص، پایکوبی و دست‌افشانی، به‌ویژه روان‌شناسی و جامعه‌شناسی داده‌های آن، هم از دیدگاه فقیهانِ صاحبِ اندیشهٔ مستقل به تفصیل سخن می‌گوید و نظر آنان را وا می‌کاود و آن را به بررسی و نقد می‌گذارد و هم به ذکر آرای تابعان و اقمار منظومهٔ فقهی آنان می‌پردازد، اما در این میان، سیر تاریخی آن را نیز مراعات می‌نماید. ما در جلد چهارم و پنجم این کتاب، آرای فقیهان عصر غیبت از ابتدا تاکنون را در رابطه با غنا و موسیقی برمی‌رسیم. البته در این میان، بیش‌ترین اهتمام را به نقد آرای شیخ انصاری رحمه‌الله در بیش‌تر این موضوعات داریم؛ زیرا این فقیه پارسا را سرآمد و نابغهٔ فقیهان شیعه و شیخ و استاد عالمان متأخر می‌دانیم.
کتاب حاضر در باب غنا و موسیقی، نظرگاه‌ها و آرای فقیهان، از آغاز قرن چهارم تاکنون را به ترتیب زیر مورد بررسی قرار می‌دهد:
عالمان قرن چهارم تا دهم
۴۲۶ ـ شیخ صدوق رحمه‌الله (ابی جعفر محمّد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه متوفی ۳۸۱ ه ق)
۴۲۷ ـ شیخ مفید رحمه‌الله (ابی عبدالله محمّدبن‌نعمان‌حارثی ۳۳۶ـ ۴۱۳ ه ق)
۴۲۸ ـ شیخ طوسی رحمه‌الله (شیخ الطائفة ابوجعفر محمّد بن حسن بن علی بن طوسی ۳۸۵ ـ ۴۶۰ ه ق)
۴۲۹ ـ ابن ادریس رحمه‌الله (ابوجعفر محمّد بن منصور بن احمد بن ادریس حلی متوفی ۵۹۸ ه ق)
۴۳۰ ـ محقق حلی رحمه‌الله (ابو القاسم نجم الدین جعفر بن حسن حلی م ۶۷۶ ه ق)
۴۳۱ ـ علامهٔ حلی رحمه‌الله (ابومنصور حسن بن یوسف بن مطهر اسدی ۶۴۸ ـ ۷۲۶ ه ق)
۴۳۲ ـ شهید ثانی رحمه‌الله (زین الدین بن علی بن علی عاملی۹۱۱ ـ ۹۶۵ ه ق)
۴۳۳ ـ مقدس اردبیلی رحمه‌الله (مولی احمد مقدس اردبیلی م ۹۹۳ ه ق)
فقیهان قرن یازدهم و دوازدهم
۴۳۴ ـ شیخ بهایی رحمه‌الله (محمّدبن حسین بن عبدالصمد حارثی، م ۱۰۳۰)
۴۳۵ ـ مرحوم محقق سبزواری رحمه‌الله (مولی محمّدباقر بن محمّد مؤمن سبزواری، ۱۰۱۷ ـ ۱۰۹۰ ه ق)
۴۳۶ ـ شیخ علی عاملی رحمه‌الله (شیخ علی بن محمّد جبعی عاملی، ۱۰۱۳ ـ ۱۱۰۴ ه ق)
۴۳۷ ـ فیض‌کاشانی رحمه‌الله (محمّدمحسن فیض کاشانی، ۱۰۳۹ ـ ۱۱۱۵ ه ق)
۴۳۸ ـ شیخ حرعاملی رحمه‌الله (محمّدبن‌حسن حرعاملی،۱۰۳۳ ـ۱۱۰۴ ه ق)
۴۳۹ ـ جناب میرلوحی (سید محمّدهادی‌بن سید محمّد میرلوحی، م ۱۱۱۳ ه ق)
۴۴۰ ـ محمّدبن محمّد دارابی رحمه‌الله (زنده در حدود ۱۱۳۰ ه ق)
۴۴۱ ـ شیخ یوسف بحرانی رحمه‌الله (شیخ یوسف‌بن احمدبحرانی رازی، م ۱۱۸۶ ه ق)
عالمان قرن سیزدهم
۴۴۲ ـ سید محمّد جواد حسینی عاملی رحمه‌الله (مشهور به محقق جواد. متوفی ۱۲۲۶)
۴۴۳ ـ شیخ محمّدحسن نجفی رحمه‌الله (صاحب جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، م ۱۲۶۶ ه ق)
۴۴۴ ـ شیخ مرتضی انصاری رحمه‌الله م ۱۲۱۴ـ۱۲۱۸ ه ق)
فقیهان قرن چهاردهم و پانزدهم
۴۴۵ ـ مرحوم مامقانی رحمه‌الله (شیخ محمّدحسن مامقانی، م ۱۳۲۳ ه ق)
۴۴۶ ـ آقا سید احمد خوانساری رحمه‌الله (صاحب جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، م ۱۴۰۵ ه ق)
۴۴۷ ـ حضرت آیت‌اللّه العظمی موسوی خمینی قدس‌سره
۴۴۸ ـ حضرت آیت‌اللّه العظمی خویی رحمه‌الله
۴۴۹ ـ حضرت آیت‌اللّه العظمی گلپایگانی رحمه‌الله .
۴۵۰ ـ حضرت آیت‌اللّه العظمی مرعشی نجفی رحمه‌الله
انتظار می‌رود این کتاب به پشتوانهٔ آگاهی کامل از دانش موسیقی، رقص، و نیز شناخت کامل خود از این موضوع و با اجتهاد فقهی و تخصص جامعه‌شناسانه، روان‌شناختی و فلسفی که دارد، بسیاری از مشاجرات و مناقشاتی را که در این زمینه‌ها مطرح است با رویکردی منصفانه خاتمه بخشد. می‌توان این کتاب را در عصر حاضر، فصل الخطاب این مباحث یا شروعی تازه برای تحقیق‌های عمیق و همه‌جانبه دانست.
این کتاب با نازک‌اندیشی و ظرافت‌هایی که در تبیین احکام دارد، می‌تواند به عنوان منبعی مطمئن برای نگارش قانونی جامع و منسجم در بخش ممیزی کشور؛ اعم از وزارت ارشاد و رسانهٔ ملی و دیگر نهادهای مرتبط با سرگرمی‌ها و اوقات فراغت، مورد استفاده قرار گیرد.
ما داده‌های این کتاب را بدون نقل استدلال‌های فقهی آن، در کتاب « منطق موسیقی» آورده‌ایم. در آن کتاب، «مغالطات غناشناسی» با نگارشی متفاوت، آمده است و پیچیدگی‌های این کتاب، در آن هموار شده است. هم‌چنین در کتاب « تاریخ تحلیلی موسیقی در اسلام»، مطالب تاریخی موسیقی را با طرحی متفاوت و به گونه‌ای کامل‌تر تبیین کرده‌ایم. اگر کسی آهنگ نقد بر این کتاب دارد، لازم است دو کتاب گفته شده را نیز با دقت مطالعه کند. هم‌چنین در کتاب « قمار»، فقه مسابقات سالم را ارایه داده‌ایم.
غناخوانی زنان
خداوند، انسان را به بهترین آفرینش آفرید و برای او صوتی زیبا قرار داد. صوت نشانهٔ حیات، زنده بودن و حضور داشتن آدمی است. در این میان، زیباترین و موزون‌ترین صوت، برای زنان است. حلاوتی که در صوت زن وجود دارد، در صوت دیگر پدیده‌ها نیست. زن می‌تواند صدای خود را به‌گونه‌ای که به جلفی و سبکسری نرسد، بلند سازد و نسبت به آن جهر داشته باشد. هم‌چنین با همین شرط، می‌تواند ناز و کرشمه در آن بریزد و صوت زیبای خود را مهیج سازد ـ به شرط آن‌که تهییج وی بر حرام نباشد ـ و نیز به آن غنا دهد تا آن را طرب‌آور، لذت‌بخش و بهجت‌آفرین سازد. دربارهٔ غناخوانی زن، در صورتی که با باطل حرام و گناهی همراه نباشد، منعی نرسیده است و زنان می‌توانند همانند مردان به غنا بخوانند و در مواردی که غنا و موسیقی مجاز است، صوتِ غنایی، موسیقایی و خوانندگی داشته باشند؛ خواه فرد بیگانه و نامحرم صدای آنان را بشنود یا خیر. ما در کتاب «غناخوانی زنان» چنین احکامی را با دلایل فقهی و به گونهٔ استدلالی به اثبات رسانده‌ایم. ما برای اثبات این گزاره‌های فقهی، کتاب هفت جلدی «فقه غنا و موسیقی» را نوشته‌ایم اما کتاب حاضر، با حصرتوجه به خوانندگی زنان، گزیدهٔ موضوعی آن می‌باشد؛ با این تفاوت که این کتاب، طرح مهندسی عفاف در جامعه را غنا بخشیده و برخی از کاستی‌های آن را تکمیل نموده است.
این کتاب، غناخوانی بانوان و طرح نشاط‌انگیزی و شادمانی دینی و مهندسی حساسیت‌زدایی از جنسیت و سیمای حضور سالم زنان در مشاغل اختصاصی را بررسی و استدلالی نموده است. بر این پایه کتاب حاضر در سه بخش سامان یافته است:
بخش یکم: مهندسی فرهنگ عفاف
بخش دوم: غناخوانی بانوان
بخش سوم: شادمانی‌های همراه موسیقی
قمار
لزوم فرهنگ‌سازی مبتنی بر احکام و آموزه‌های شرعی در زمینهٔ سرگرمی‌ها، به‌ویژه مسابقات، یکی از مهم‌ترین بحث‌های فقهی مورد نیاز برای زمان حاکمیت ولایی است؛ به‌ویژه آن‌که سرگرمی‌ها به صورت تقریبی، تمام انسان‌ها را ـ به‌جز گروهی اندک و انگشت‌شمار که در پی بازی و سرگرمی نیستند ـ در بر می‌گیرد.
اما مردم جامعهٔ ما در پرداختن به سرگرمی‌های محدودی که دارند گرفتار تناقض شده‌اند. از طرفی، ساز و کارهای بانکی و سرگرمی‌هایی عرضه می‌شود که دولت از آن حمایت دارد در حالی که این امور بر اساس برخی از نظام‌های فقهی، از انواع قمار می‌باشد و از سوی دیگر، بسیاری از افراد، در حکم شرعی چنین سرگرمی‌هایی سرگردان هستند و روحیهٔ تعبد و دین‌پذیری، دغدغهٔ شرعی نبودن چنین مسابقات و سرگرمی‌هایی را در ذهن آنان ایجاد می‌کند و نمی‌گذارد که از این سرگرمی‌ها رشد و اقتداری یابند یا لذت ببرند و شور طبعی خود را با آن آرام سازند. بسیاری از افراد جامعه نمی‌دانند قمار به صورت روشن و شفاف چیست و چه مصادیقی دارد. آیا برخی از سرگرمی‌های نوپدید و به‌ویژه بازی‌های رایانه‌ای مصداق قمار است یا نه؟ ما در این کتاب به صورت مستقل به این مسأله پرداخته و چیستی قمار و انواع آن را در جامعهٔ کنونی به صورت مصداقی روشن نموده‌ایم.
بنابراین کتاب گفته‌شده موضوع‌شناسی قمار، شناخت انواع آن و بررسی احکام و مناط مسابقات سالم، گروگذاری، شرط‌بندی و بخت‌آزمایی را ارایه می‌دهد.
اخباری و اصولی چه می‌گویند؟
این کتاب محورهای عمده و مهم باورهای ویژهٔ فقیهان اخباری را به زبان اصولیان بررسی، نقد و ارزیابی می‌کند و سپس خود به نقد بازاندیشی و داوری هر دو شیوهٔ تفکر و برداشت از دین می‌پردازد. مهم‌ترین و ریشه‌ای‌ترین عقیده‌های اخباریان در چهارده فصل به شرح زیر آمده است:
بخش نخست: بدعت و نوآوری
بخش دوم: فقاهت اخباری و اجتهاد اصولی
به نظر اخباریان روش اجتهادی فقهای شیعه باطل می‌باشد و عقل و اجماع ناکارآمد است.
بخش سوم: تقلید
اخباریان می‌گویند تقلید در فروع دین باطل است و در این زمینه، علمایی که تقلید را باور دارند منحرف هستند و نیابت عامهٔ آنان مورد پذیرش نمی‌باشد.
بخش چهارم: تقلید اعلم
در نظرگاه اخباری تقلید از اعلم خلاف دین، ساختگی، دروغ و بدعت است.
بخش پنجم: تحصیل علوم اسلامی
عقیدهٔ اخباری این است که تحصیل علوم اسلامی اتلاف وقت و گمراهی است و این دانش‌ها رقیب کتاب و سنت است، در حالی که دین، امری آسان است و فهم آن به چنین دانش‌هایی نیاز ندارد و اصول‌فقه دارای هیچ‌گونه فایدهٔ علمی نیست و تمامی آن ساختهٔ عالمان فلسفی است و علمی دینی به شمار نمی‌رود. اصولیان در واقع پیرو قیاس، استحسان و مصالح مرسله هستند تا پیرو دین.
بخش ششم: فلسفه و علوم عقلی
تحصیل فلسفه و دروس معقول هر قدر و برای هر کس که باشد در باور اخباری، حرام است. معقولات از فلاسفهٔ یونان رواج یافته است و به عنوان رقیب سرسخت دین مطرح می‌باشد.
بخش هفتم: عالمان دینی و اشتغال
اخباریان می‌گویند تحصیل معاش برای عالمان همانند دیگران از واجبات عینی است و به همین علت، کارکردن در ضمن تحصیل برای علما واجب می‌باشد.
بخش هشتم: شریعت و معیشت
در نظرگاه اخباری، هرگونه امرار معاش از مصارف دینی؛ مانند: خمس، سهم مبارک امام، زکات و بیت‌المال برای عالمان حرام می‌باشد؛ خواه مورد مصرف آن امری واجب باشد یا مستحب.
بخش نهم: خمس
اخباری می‌گوید خمس و سهم مبارک امام علیه‌السلام برای همهٔ شیعه مباح است و پرداخت آن به سادات و عالمان زاید می‌باشد.
بخش دهم: تحریف قرآن‌کریم
اخباری معتقد است قرآن مجید و کتاب آسمانی اسلام همانند دیگر کتاب‌های آسمانی تحریف شده است.
بخش یازدهم: تقیه
اخباری تقیه را برای هرکس و در هرجا لازم می‌داند و می‌گوید در زیر لوای آن، قعود بر قیام ترجیح دارد، مگر انتقاد بر عالمان شیعه؛ آن هم تا جایی که برای دین زیانی نداشته باشد.
بخش دوازدهم: شهادت بر ولایت امام علی علیه‌السلام در اذان و اقامه
به نظر اخباری شهادت بر امیرمؤمنان علی علیه‌السلام در اذان و اقامهٔ نماز، حرام و بدعت است.
بخش سیزدهم: نماز جمعه
دیدگاه اخباریان در خصوص نماز جمعه این است که این نماز حتی در پناه طاغوت واجب و ترک آن حرام و مخالف حکم صریح قرآن‌کریم است.
بخش چهاردهم: رسالت روحانیت
به نظر برخی اخباریان عالمان اصولی اهل دنیا هستند و فساد اخلاق، حسد و سیاست‌بازی دارند.
نقد، تحلیل و بررسی هر یک از این ادعاها به‌طور خلاصه و در فصل‌های جداگانه به ترتیب گفته‌شده آمده و میان اخباریان و اصولیان به گونهٔ استدلالی داوری شده است.
حقیقة‌الشریعة فی فقه العروة
از دیگر نوشته‌های فقهی ما کتاب «حقیقة‌الشریعة فی فقه‌العروة» می‌باشد. این کتاب نسبت به نظایرش دارای امتیازاتی است. از جمله این‌که: متن کتاب «عروة‌الوثقی» همراه با اندیشهٔ فقهی ما بازنگاری شده و مشکلات ویرایشی آن تصحیح گردیده است. هم‌چنین ساختاری نوین را در فقه ارایه می‌کند و افزون بر این، احکام آن به صراحت آمده و کتابی که مسایل احتیاطی آن بسیار است و مطالب صریح و فتاوای شفاف ندارد، به فتاوای صریح تحویل برده است. کتاب «حقیقة الشریعة» هم‌چون «تحریرالتحریر» ساختار جدیدی را در فقه پیش رو می‌گذارد و با اصل خود یعنی کتاب «العروة‌الوثقی» و «تحریرالوسیله»» هم از لحاظ ساختار، هم از زاویهٔ قوت متن و هم به اعتبار محتوا تفاوت‌های بسیاری دارد. این تفاوت‌ها در رسالهٔ «توضیح المسایل» نیز خود را نشان می‌دهد. این رسالهٔ دو جلدی هم‌چون گزیدهٔ آن هماهنگ با ادبیات و زبان مخاطبان روز، روان، گویا و شیواست و از هرگونه پیچیدگی به‌دور می‌باشد.
ساختار کتاب:
حقیقة الشریعة فی فقه العروة ( ج ۱ )
القسم الأوّل التقلید
القسم الثانی الطهارة والنجاسة
القسم الثالث العبـادة (الصـلاة)
القسم الرابع العبادات الموسمیة
حقیقة الشریعة فی فقه العروة ( ج ۲ )
القسم الخامس: الاقتصاد
القسم السادس: الوجوهات الشرعیة والأموال العامّة
القسم السابع: نظام الأسرة والعیشة
القسم الثامن: العلاقات والحقوق الاجتماعیة
القسم التاسع البدایة الحدیثة
تحریرالتحریر
بازنگاری کتاب تحریرالوسیله و نقد آن با عنوان «تحریرالتحریر» در سه جلد می‌باشد. هدف مهم من در این کتاب آن بوده است تا می‌شود فقه را بازنگری و پیرایه‌زدایی نمایم و مکتب فقهی بسیار پیشرفته و مدرنی را پی‌ریزی نمایم که تمام‌علمی و روشمند باشد. ساختار تحریرالتحریر در چهارده بخش کلی و هفتاد کتاب (فصل) به گونهٔ زیر می‌باشد:
القسم الأوّل : التقلید
۱ـ کتاب التقلید
القسم الثانی : الطهارة
۲ ـ کتاب الطهارة والنجاسة
۳ ـ کتاب الطهارات الثلاث(الوضوء والغسل والتیمّم
۴ ـ کتاب ما استأثرت به النساء
۵ ـ کتاب أحکام التخلّی
القسم الثالث : العبادة (الصلاة)
۶ـ کتاب الصلاة
القسم الرابع : العبادات الموسمیة(الصوم والحجّ والاعتکاف)
۷ ـ کتاب الصوم
۸ ـ کتاب الحجّ
۹ ـ کتاب الاعتکاف
القسم الخامس : الاقتصاد
۱۰ ـ کتاب المکاسب
۱۱ـ کتاب البیع
۱۲ ـ کتاب الخیارات
۱۳ ـ کتاب الحجر
۱۴ـ کتاب الإجارة
۱۵ـ کتاب الشرکة
۱۶ـ کتاب الشفعة
۱۷ـ کتاب الرهن
۱۸ـ کتاب الجعالة
۱۹ـ کتاب المضاربة
۲۰ـ کتاب المزارعة
۲۱ـ کتاب المساقاة
۲۲ـ کتاب إحیاء الموات
القسم السادس : أعمال البنوک والتأمین
۲۳ـ کتاب أعمال البنوک
۲۴ ـ کتاب الکمپیالات (سفته)
۲۵ ـ کتاب التأمین
القسم السابع : الوجوهات الشرعیة والأموال العامّة
۲۶ـ کتاب الخمس
۲۷ـ کتاب الزکاة
القسم الثامن : التغذیة والطعام
۲۹ـ کتاب الأطعمة والأشربة
۳۰ـ کتاب الذباحة
۳۱ـ کتاب الصید
القسم التاسع : نظام الأسرة والعیشة
۳۲ـ کتاب النکاح
۳۳ـ کتاب الطلاق
۳۴ ـ کتاب الخلع والمباراة
۳۵ ـ کتاب الظهار
۳۶ ـ کتاب الایلاء
۳۷ ـ کتاب اللعان
۳۸ ـ کتاب العلاقات والحقوق
الاجتماعیة
۳۹ ـ کتاب الضمان
۴۰ ـ کتاب الوکالة
۴۱ ـ کتاب الکفالة
۴۲ ـ کتاب الحوالة
۴۳ ـ کتاب الدین والقرض
۴۴ ـ کتاب العاریة
۴۵ ـ کتاب الصلح
۴۶ ـ کتاب الودیعة
۴۷ ـ کتاب الهبة
۴۸ ـ کتاب الصدقة
۴۹ ـ کتاب الأیمان
۵۰ ـ کتاب النذور
۵۱ ـ کتاب العهد
۵۲ ـ کتاب السبق والرمایة
۵۳ ـ کتاب بطاقات الیانصیب والاعانة
۵۴ ـ کتاب اللقطة
۵۵ ـ کتاب الغصب
۵۶ ـ کتاب الکفّارات
۵۷ ـ کتاب الوقف وأخواته
القسم الحادی عشر : السیاسات الرئیسیة
۵۸ ـ کتاب الولایة والحکومة والزعامة
۵۹ ـ کتاب الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر
۶۰ ـ کتاب الدفاع والجهاد
القسم الثانی عشر : القضاوة الاسلامیة
۶۱ ـ کتاب القضاء
۶۲ ـ کتاب الإقرار
۶۳ ـ کتاب الشهادات
۶۴ـ کتاب الالزام
۶۵ ـ کتاب الحدود
۶۶ ـ کتاب القصاص
۶۷ ـ کتاب الدیات
القسم الثالث عشر : ضیق الفرصة فی الوصیة والمواریث
۶۸ ـ کتاب الوصیة
۶۹ ـ کتاب المواریث
القسم الرابع عشر : البدایة الحدیثة
۷۰ ـ کتاب الأموات
قانون ولایت
این کتاب در مقدمهٔ طولانی خود به بیان ویژگی‌های مکتب فقهی ما می‌پردازد. ابتدا، شناخت موضوع را به عنوان مهم‌ترین رکن فقه می‌آورد. سپس ملاک‌داری و توصیفی‌بودن و بعد از آن معرفت‌محوری آن را خاطرنشان می‌شود. در ادامه از صدق‌محوری و محبت‌محوری فقه می‌گوید. آن‌گاه قرآن‌کریم را نخستین منبع فقه می‌شمرد و فقه ما را فقهی قرآنی می‌داند. در این فقه دوری از صدور فتوای احتیاطی و آگاهی‌بخشی اراده‌آور برای محدود کردن مرزهای امور ممنوع را پیشنهاد می‌دهد.
فهرست عناوین بحث شده در این کتاب که احکام شرعی آن‌ها را بیان می‌دارد، چنین می‌باشد:
چیستی قانون
منابع قانون
آزادی
صدق
عدل
ولایت
قانون‌گذاری ولایی
ولایت؛ خیرنوشت جامعه
نصب و موهبت الهی ولایت
ولایت محبوبی اشرف پدیده‌ها
عصمتِ قانون ولایی
قانون وحیانی
وحی فرازمانی
وحی قرآن‌کریم
لزوم اطاعت
برتری ولایت بر علم
برتری ولایت بر عدالت
ولایت تشریعی
ضمان‌آور بودن تصرف غیرولایی
جایگاه ولایت
جامعهٔ حقیقی ولایی و جامعهٔ اعتباری مدنی
مربی‌محوری قانون
تکلیف قانونی
مکلفان قانون
آگاهی از قانون
اجتهاد و تقلید؛ طریق شناخت قانون
تابع قانون
عقیده
قانون جامع
اعتقاد اطمینانی به قانون
تفقه در امور اعتقادی
محدودهٔ تقلید و تبعیت قانونی
ولایت فتوا و حکم دینی
قانون وحیانی و قانون اجتهادی
طریقی بودن فقاهت و تقلید
وحدت و شخصیت رهبری
تفاوت رهبری و زعامت
ولایت حکم
هدف حاکمیت ولایی
توحید و ولایت؛ فلسفهٔ حکومت اسلامی
زنده کردن ارزش‌های حقیقی
ولایت فقیه
نصب الهی فقیه
رهبری؛ معلم قانون وحی
شاخص‌های حکومت ولی فقیه
نظام جمهوری اسلامی
احراز ظاهری شرایط ولی‌فقیه
شرط ذاتی و اکتسابی
شرایط ولی فقیه
عقل
بلوغ و مردبودن
اجتهاد و تخصص علمی
عدالت و ملکهٔ قدسی
بخیل و تنگ‌نظر نبودن
نداشتن ظلم به نفس
جامعیت رهبری
کارهای مقدور و شدنی
کار در لحظه
کفایت ولی فقیه
تقدم کفایت بر فقاهت
امید به امدادهای غیبی
ولایت تکوینی
اهمیت و قداست ولایت
رابطهٔ دین و سیاست
ولایت عمومی
حرمت حق، خَلق و جامعه
اخوت دینی
مشارکت سیاسی بالغانه
بیعت مردمی
نفی وکالت مردمی
محدودیت زمانی مقبولیت مردمی
مقبولیت مردمی
انتخاب مستقیم رهبری
مشارکت بانشاط مردمی
تصمیم‌های کلان
مسؤولیت رهبری
مقبولیت و جریان احکام
تنوع طبیعت مردمی
حیات قانون
دفع افراد اغتشاشگر جامعه به مردم
محافظت انسانی
عفو عمومی
حمایت ولایت از آحاد جامعه
ولایت فقیه مدنی
ارتباط مردمی
ولایت امر و رهبری
اطلاق ولایت
هدایت آرام و نرم
پاسخ‌گو بودن رهبری
اتهام رهبری
ضمان رهبری در خطای عمد
ضمان پزشکی
مسؤولیت مقام ارشد و بالادستی
نظارت قوهٔ علمی بر ولی فقیه
شناخت مجتهد صاحب شرایط
تقلید بدون تحقیق و احراز شرایط
هیأت علمی و تخصصی داوری
اختلاف‌نظر رهبری با سیستم مدیریتی و اداری
رابطهٔ اطلاق ولایت با اقتدار
شگردهای رهبری
حفظ نظام ولایی
حکومت اصل حفظ نظام
دشمن‌شناسی
سیاست دوستان همراه
حفظ سیاسی برخی از دشمنان
منافقان
پیشگیری از اقدام علیه نظام
عناد دشمنان ولایت
ناراضیان از خودراضی
غافلگیری دشمن
طریق کوتاه دفع و رفع معاندان
اقدام ابتدایی
سودمحوری شخصی مسؤولان
اولویت ارتباط اقتصادی
اقتدار و امنیت
قدرت جامعهٔ اسلامی
اقتدار رهبری
رهبری متخلق
صبوری و قدرت تحمل
صبوری و صداقت رهبری
صدق و راستی جامعه
حق‌پویی و حق‌طلبی رهبری
رابطهٔ ولایی رهبری با مردم
تربیت الهی فقیه
سلامت همه‌جانبه
سلامت اجتماعی و رشد فرهنگی
آموزش و پرورش و بهداشت و درمان رایگان
حقوق رهبری بر مردم
انعطال مدیر ضعیف
دوری از ترس و ایجاد ارعاب
سنجش اقتدار با تدوین خطوط اجرایی رهبری
ریشهٔ اقتدار رهبری
نفوذ تخصص‌محور
آگاهی مردمی
عقد امان
حرمت مراکز توحیدی و ولایی و بیوت مجتهدان
نقد رهبری
تفاوت اقتدار با زورگویی و استبداد
نفی تمسک به زور
تفکیک نظام از روحانیت
آزادی؛ رکن مهم جامعهٔ ولایی
آزادی بیان
انکار ولایت
ممنوعیت تبلیغ بد از دین
ولایت مسؤولان و کارگزاران
انصاف و خودسنجی برای مسؤولیت‌پذیری
تفتیش عقیده به ولایت فقیه
شایسته‌سالاری
تخصص و کاردانی
تعبد، خلوص و معنویت
کفایت کارگزاران
طیب مولِد
صفای سریره
ساده‌زیستی و سبکباری کم‌هزینه
عوارض دنیاطلبی مسؤولان
مرفهان بی‌درد
ممنوعیت تبلیغات اشرافی‌گری
مرد بودن کارگزاران
مدیریت زنان
ولایت امامت جمعه
کارگزاران؛ الگوهای شایسته جامعه
پاسخ‌گویی مسؤولان
نظارت بر کارگزاران
طریق سهل اثبات جرم علیه کارگزاران
مجازات کارگزاران متخلف
توجه ویژه به جعل و پرونده‌سازی
تربیت کارگزار
تعطیل‌ناپذیری حاکمیت با نبود کارگزاران صاحب شرایط
حقوق رهبری و مسؤولان ارشد
ساختار مدیریت کشور و نیروها و سازمان‌های تابع رهبری
استقلال قوا و سازمان‌ها
تنفیذ ولایت کارگزاران
رهبری سیستمیک
قوای نظامی و انتظامی
نیروی امنیت و اطلاعات کشور
نیروی رسانه‌ای
نیروی قضا و داوری
استقلال نیروی قضایی
نصب قاضی
قاضی غیر شیعی
رابطهٔ قضا و فتوا
مشروعیت قضا برای صاحب شرایط قضاوت
ضامن بودن رهبری نسبت به خطای قاضی
حکومت قضا بر شخص صاحب ولایت در محکمه
سهولت و رایگان بودن طرح دعوا
امنیت متهمان و مجرمان
ریشهٔ تجاوز و جرم
تناسب مجازات با جرم
مجازات فساد عمومی
مجازات جاسوس
نیروی خانواده
تشویق ازدواج دایم
ساماندهی ازدواج موقت
سیاست خارجی
موقت بودن تعهدات با دولت‌های کفر
خیانت همیشگی دولت‌های کفر
وفاداری نظام اسلامی به تعهدات
اعلام صلح و آتش‌بس
امنیت کافران پناهنده
امنیت سفیران و نمایندگان
تعدد فقیهان صاحب شرایط ولایت
تفاوت میان ولایت و تقلید
اختلاف فتوا
تقلید از مجتهد درگذشته
تعدد مراجع فقهی
تجزی در اجتهاد و تقلید
صحت عمل تقلیدی
اعلمیت
تبری ولایی
والی جور
معذور نبودن کارگزاران جور
هدم دیانت و مدعی ظالم
تفرقه‌افکنی حکومت فاسد
خطای عمد
مردم؛ روح مقتدر اجتماعی
آگاهی مؤمنان؛ آنتی‌تز مدعی جور
همکاری با حاکمیت جائر
اقدام علیه دولت جائر
جبران حقوق
نفوذ در دستگاه جور
تقیهٔ قانونی
ولایت امر به معروف و نهی از منکر
ولایت شوهر بر همسر
قیم ازدواج
همسان‌گزینی متناسب با مهارت و شغل
رؤیت چشمی؛ سنجش همسان‌گزینی
سادگی و صمیمیت
موضوع ولایت شوهر
قانون مهریه
نفقه و هزینه‌های زندگی همسر
استقلال همسر در امور مالی
ثبوت زوجیت به صرف ادعا
مدیریت همسر در خانه
نقش بنیادین زنان در سلامت جامعه
ولایت پدر بر فرزند
نفی ولایت مادر
ولایت قیمومیت پسر بزرگ‌تر
از دست رفتن ولایت مرتد و قاتل
قوانين اقتصاد سالم و رفع فقر
این کتاب مفهوم اقتصاد پایدار اسلامی و ساختار و نحوهٔ وصول به این هدف را تشریح می‌نماید. مدیریت اقتصادی، مهم‌ترین بخش مدیریت کشور است که هر چیزی را متأثر از خود می‌گرداند. بنابراین کم‌ترین اهمالی در مدیریت سیستمیک این بخش و بی‌کفایتی یا نفوذ فساد، تمامی بخش‌های کشور را دچار ضعف و رکود و فساد و یأس می‌سازد و امنیت و اقتدار آن را از ریشه متزلزل می‌گرداند و هرچند نیروی نظامی و دفاعی کشور در اوج شکوه خود قوی بنماید، ناامنی و فساد از این ناحیه تمامی فضای کشور را در خود خواهد گرفت.
در این کتاب آمده است: «در نظام ولایت فقیه، نخستین شأن ولی، پرداختن به اقتصاد و تأمین معیشت ارزان و زندگی با کم‌ترین هزینه و با حفظ صفا در تعاملات اجتماعی می‌باشد. در این نظام، در مقام اجرا، ساماندهی اقتصاد بر فرهنگ و دیانت پیشی دارد؛ هرچند در مقام تدوین قوانین اقتصادی، فرهنگ و دیانت بر آن مقدم است و اقتصاد متأثر از فرهنگ و دیانت و تابع آن می‌باشد. در مقام اجرا، بحث فرهنگ دینی و ملی، اجتماع و سیاست بعد از عملیاتی شدن اقتصاد پیش می‌آید. عملیاتی نمودن فرهنگ و سبک زندگی بر اساس درآمد اقتصادی طراحی می‌گردد. در سیستم ولایی دین، مهم‌ترین جایگاه از آن صاحب ولایت است و او که ایدئولوگ علم و فرهنگ و مکتب می‌باشد و نقشهٔ راه را در دست دارد، نخست اقتصادی مستحکم و مولد را عملیاتی می‌کند. مهندسی و اجرای اقتصاد در اختیار نظام دینی و مقام رهبری می‌باشد نه دولت. اقتصاد از آن رو باید در دست نظام اسلامی و رهبری جامعه باشد که هزینه‌های کلان جامعه را تأمین می‌کند و بعد از مسألهٔ رهبری، بنیاد حکومت و مدیریت جامعه مبتنی بر آن می‌باشد و سیاست‌گذار سبک زندگی جامعهٔ دینی به تناسب توانمندی خود می‌باشد. خطوط مربوط به اقتصاد ولایی در فصل مربوط می‌آید.»
برخی از عناوین این کتاب چنین می‌باشد:
اقتصاد پایدار اسلامی؛ ضامن امنیت
ولایت بر اقتصاد
تفقه دینی، بنیان مهندسی اقتصاد ولایی
ریشه‌های مکتبی اقتصاد منحصر ولایی
مدل اختصاصی اقتصاد ولایی
رهبری؛ الگوی اقتصادی جامعه
نفی طمع
تصدی‌گری فقیه
مالکیت تسخیری
حق مالکیت و سکونت
ولایت مشروط بر مال
رونق اقتصاد مردمی؛ هدف اقتصاد
اقتصاد سیستمیک و مدرن
کسب و کار قانونی و مشروع
ارزش ذاتی کار حلال
آزادی کار و اشتغال
ارزش علم و تخصص و دوری از مزدوری و پول‌محوری
کسب و کار سودآور مردمی
تحصیل مال نامشروع
ایجاد موقعیت شغلی
سرمایه و ابزار صنعتی پیشرفته
تأمین امنیت سرمایه‌گذاری
بازار رقابتی
مردمی بودن توزیع، عرضه و قیمت‌گذاری
توزیع منضبط
نیازسنجی؛ پیش‌شرط امنیت شغلی
شفافیت اقتصادی
شناسهٔ اقتصادی
بانک اطلاعات اقتصادی
شناسهٔ اموال و تولیدات
ممنوعیت‌انباشت‌وتراکم‌سرمایه‌ی‌راکد
کمال سرمایهٔ جاری
رشد و پیشرفت مداوم اقتصاد
ممنوعیت تبلیغ اشرافی‌گری و دنیاگریزی
ممنوعیت استثمار، فرصت‌طلبی و لزوم حفظ حقوق کار
جرم سنگین ربا و بهرهٔ پولی
قطع زمینه‌های کار کاذب
اهمیت سرعت در فعالیت اقتصادی
ممنوعیت تفویت کالا
تولید کالای نامرغوب
مالکیت مردم بر بیت‌المال
حفظ بیت‌المال
چرابرداری مالکیت
مالیات بر درآمد روزانه
سیستم توزیع
حمایت از مالیات‌دهندگان
ارزش تولیدی و ارزش افزوده
بانک قرض‌الحسنهٔ اسلامی
حمایت از نیازمندان
حمایت از خانواده‌های شهیدان
رسیدگی سیستمیک به نیازمندان
رفع فقر با ایجاد درآمد ثابت و پایدار
کفالت نیازمندان و برنامه‌های پیشرفت
دوری از استخفاف، گداپروری و ترویج بیکاری
فساد عمومی رانت اطلاعاتی و اقتصادی
فساد عمومی احتکار و ایجاد تکاثر
سودمحوری مسؤولان
اولویت ارتباط اقتصادی
میدان جنگ اقتصادی
وجوهات
دعاوی مالی
منابع مالی
منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد دوم)
