معناشناسی هدایت: از میان لغویان و ادیبانی که معنای «هدی» را بررسی کردهاند، میتوان شیخ طبرسی، شیخ طوسی، ابن فارس و راغب اصفهانی را نام برد. جناب طبرسی هدایت را چنین معنا کرده است: «الهدایة فی اللغة: الإرشاد والدلالة علی الشیء، یقال لمن یتقدّم القوم ویدلّهم علی الطریق: هاد خرّیت أی: دالّ مرشد. والهدایة: التوفیق»(۱). […]
معناشناسی ربّ: ربّ به معنای راندن هر چیزی به کمال ویژه است. مربی کسی است که همواره با مربوب خود هست و لحظهای او را به خود رها نمیگذارد و دست او را به صورت دایمی در دست خود گرفته است. بر این پایه، کسی ربانی است که دست در دست خدا داشته باشد، بلکه […]
معناشناسی غضب: لغویان «غضب» را چنین معنا کردهاند: «غضب: أصل صحیح یدلّ علی شدّة وقوّة، یقال إنّ الغَضْبَةَ: الصخرة الصلبة. قالوا: ومنه اشتقّ الغَضَبُ؛ لانّه اشتداد السخط. ویقال: إنّ الغضوب: الحیة العظیمة. والتحقیق: أنّ الأصل الواحد فی المادّة: هو تشدّد فی قبال شیء آخر. ومن مصادیقه: تشدّد وتصلّب فی الصخرة فی مقابل من یستعملها. و […]
معناشناسی اِنعام: نعمت به صورت عام و نعمتِ صراط به صورت خاص، یا سببی است که همان سلسله علل تکوینی و طبیعی است یا بدون سبب که طریق عنایت خاص (اِنعامی) است. کسی که بدون سبب، قرب پیدا میکند از انعامیها و از محبوبان است و آن که به اسباب تمسک میکند و ریاضت و […]
لغتشناسی «نعمت»: نعمت در ۱۴۴ مورد از قرآن کریم کاربرد دارد که خصوصیات متفاوت آن را با اطلاقهای متعددی که آورده بیان داشته است. «أَنْعَمْتَ» به لحاظ ماده از «نعم» و فعل باب مزید افعال است به معنای طیب و گوارایی عیش و سلامت حیات است. اسم مصدر آن نَعمت است و جمع کثرت نعمت […]
معناشناسی حمد: دومین آیهٔ سورهٔ حمد، ستایش مطلق خداوند؛ پروردگار عالمیان را موضوع قرار داده است و میفرماید: «الْحَمْدُ لِلَّه». این فراز با حمد شروع شده است و نه با شکر یا مدح. «حمد» در لغت «ستایش ِ شکوهمندی شناسا و دارای اراده» معنا میشود. میتوان جنس عام آن را مطلق اختصاص و نسبت دانست. […]
لفظشناسی صراط: معناشناخت واژهٔ «صراط» و واژههای همگن آن با ظرافتها و تفاوتهایی معنایی که دارد بحثهای دامنهداری دارد که تاکنون کتابی را نیافتیم که آن را به صورت تخصصی و عالمانه بیان داشته باشد. برخی «صراط» را تغییر یافتهٔ «سرط» دانستهاند. جناب راغب اصفهانی در این باب آورده است: «السراط: الطریق المستسهل، أصله من […]
معناشناسی مالک: صاحب مقائیس گفته است: ملک به معنای قوت، صحت، شدت و درستی است: «ملک. المیم واللام والکاف. أصل صحیح یدلّ علی قوّة فی الشیء وصحّة. یقال: أملک عجینه؛ قوی عجنه وشدّه. وملکت الشیء قویته»(۱). أبو الحسین أحمد بن فارس زکریا، معجم مقائیس اللغة، ج ۵، ص ۳۵۱ ـ ۳۵۲٫ معنایی که لغتشناس مذکور […]
معناشناسی رحیم: در معنای «الرَّحِیم» باید توجه داشت آن را به لوازم و همراهان معنایی این واژه معنا نکرد. رحیم نه به معنای رؤوف است، نه به معنای منعم، نه به معنای محسن و نه به معنای لطیف. «الرَّحِیم» تمامی اسما را در خود دارد و به تعبیر عرفانی دارای دولت بر آنهاست، اما دولت […]
معناشناسی رحمان: «رحْمَن» بر وزن فعلان صیغهٔ مبالغه است و دلالت بر کثرت در افاضه و سیطرهٔ ایجادی دارد و بلوغ آن در چیرگی و سیطره است. این واژه معنایی فعلی در مورد حق تعالی دارد، نه انفعالی که رقت، دلسوزی و ترحم را با مشاهدهٔ نقص، کمبود و ضعف تداعی کند. در معناشناسی باید […]
معنای الله: «اللَّه» اسم عَلَم است که جامع و مستجمع تمامی صفات کمال و جمال و جلال حق تعالی است و برای این معنا غلبه داده شده است. اهمیت دریافت صحیح معنای «اللَّه» در جایی روشن میشود که کسی بخواهد آن را ذکر خاص خود قرار دهد و بخواهد این ذکر را با قصد انشا […]
واژه شناسی اسم: اسم در «بِسْم» مشتق است، نه جامد. کوفیان آن را از «سِمَه» به معنای نشانه و علامت، و بصریان از «سُمو» به معنای عُلو و بلندی مشتق میگیرند. اگر اسم از «سمو» مشتق باشد، واو آن حذف و حرکت آن به حرف قبل که میم ساکن است داده میشود و سکون میم […]
معنای باء: «بـِ» حرف جر و حرف ابتدا و به تعبیر ما «حرف بسط» است؛ همانطور که همزه «حرف فتح» و «هو» حرف هویت حقی است؛ به این معنا که «هو» در واقع همان «هـ» و اسم باطن است و «واو» به آن ملحق شده است. حرف «بـِ» از اسم الهی «بسط» مشتق میشود و […]
واژهشناسی رسوخ: کتابهای لغت معنای «رسخ» را چنین آوردهاند: الف: «رسخ: رسخ الشیء رسوخا، إذا ثبت فی موضعه. وأرسخته إرساخا، کالحبر یرسخ فی الصحیفة، والعلم یرسخ فی القلب، وهو راسخ فی العلم؛ داخل فیه مدخلاً ثابتا»(۱). ـ وقتی چیزی رسوخ مییابد که در جای خود ثابت و پابرجا گردد؛ همانطور که مرکب بر صفحه و […]
معناشناسی قمار: قِمار مصدر دوم باب مفاعله است. فاءالفعل آن به کسر میباشد. مادهٔ قمار «قمر» به معنای روشنایی و ضیاء است. واژهٔ «قمر» بیست و هشت بار در قرآن کریم آمده است که به تعداد شبهایی است که یک دور کامل را بهدور زمین طی میکند. مراد از «قمر» در تمامی موارد کاربرد آن […]
پوشش؛ عفاف شکلی: عفاف بر دو قسم شکلی و محتوایی مطرح است. عفاف شکلی پوشش مناسب و بهدور از جلفی، شهرت و تحریکبرانگیزی است و عفاف محتوایی نجابت، پاکدامنی و حفظ حرمت انسانی خود است. اسلام هم برای عفاف شکلی و هم برای عفاف محتوایی برنامه و حکم دارد. در عفاف شکلی، پوشش تمامی اندام […]
معناشناسی اُلفَت: الفت از افعال الهی است که به دقت، هر پدیدهای را با پدیدهای دیگر پیوند میدهد. الفت امری است که پیوند آن در آسمان است. البته ممکن است الفت و پیوندی در ملکوت ایجاد شود اما به ناسوت که میرسد با موانعی روبهور شود که دو فرد تألیفی را به هم نمیرساند و […]
تعریف رزق طَیِّب: رزق طیب به رزقی گفته میشود که دارای دو شرط باشد: یکی این که پاک و حلال باشد و دو دیگر این که برای تحصیل و به دست آوردن آن زحمت و سختی نکشیده و به اصطلاح عرق جبین نریخته باشد. به عبارت دیگر، مال طیب مال حلالی است که بهراحتی به […]
معنای کوثر: نظریههایی که دربارهٔ معنای کوثر ارایه شده، آن را به اهمال کشانده است. مفسران حدود سی معنا برای این واژه آوردهاند. یکی میگوید: «نهر فی الجنَّة» دیگری میگوید: «خیر کثیر»؛ ولی هنگامی که به سوره دقت میشود روشن میگردد با این که کوتاهترین سوره است؛ اما بلندترین قامت را دارد، در این سوره، […]