منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد نخست)
گفتیم نخستین گام برای درک قرآن‌کریم، معرفت زبان اختصاصی وحی ختمی می‌باشد؛ زبانی که نه ترجمه را برمی‌تابد و نه دارای روش‌های متعدد تفسیری است، بلکه باید نسخهٔ اصل همین زبان را ـ آن هم به سبک آموزشی خود قرآن‌کریم، یعنی از طریق انس و رفاقت و صفای باطن و سلوک معنوی ـ فرا گرفت.
برای فهم زبان قرآن‌کریم و درک معارف و علوم نهادینه‌شده در آن، باید «تأویل» قرآن‌کریم را دانست. مسیر ورود به محتوای غنی قرآن‌کریم، تأویل است. تأویل، دارای دو قطب ظاهر و باطن می‌باشد. سرنخ تأویل، ظاهر الفاظ قرآن‌کریم می‌باشد. هر واژه، دارای تأویلی می‌باشد که با توجه به منظومهٔ واژگانی و چیدمان آن در یک عبارت، باب معرفتی خاص را می‌گشاید.
زبان علمی قرآن‌کریم، هم دارای ظاهری است که تفسیر، از آن زبان می‌گشاید و هم دارای باطنی که این ظاهر راه به آن دارد. تفسیر، از ظاهر واژگان قرآن‌کریم استخراج می‌شود و دایره و مرز آن محدود به همان ظاهر است، از این رو دارای محدودیت در ارایهٔ علم و معرفت می‌باشد. توجه شود که تفسیر، استخراج معنا و پرده‌برداری از ظاهر الفاظ قرآن‌کریم می‌باشد، نه تحمیل گزاره‌های دیگر علوم از خارج بر آن. تفسیر، نگاه به ظاهر قرآن‌کریم است و تأویل، نگاه به باطن و محتوا. برای آشنایی با زبان علمی قرآن‌کریم، هم باید تفسیر دانست و هم از آن مهم‌تر، تأویل.
اگر تفسیر فقط یک مورد در قرآن‌کریم آمده است، اما مادهٔ «اول» و مشتقات آن ـ مانند «آل»، «اهل»، «یئول»، «اولئک»، «اولو» و «تأویل» که در همه، اصلِ معنای بازگشت به حقیقت و توجه به ریشه و محتوا به‌گونهٔ خاص و ملموس و عینی (نه با مفهوم و معنای ذهنی) وجود دارد ـ بیش از چهارصد برابر آن، به کار رفته است. این بیان‌گر تفاوت گسترهٔ منبع علمی و معرفتی تأویل در برابر منبع تفسیر است.
زبان قرآن‌کریم، فرهنگی آزاد است که هرچیزی را در خود دارد. این زبان در جایی بن‌بست ندارد و هر پرسشی را پاسخ می‌دهد و هر رونده‌ای را به کمال مخصوص خویش هدایت و همراهی می‌کند؛ آن هم نه هدایت ارایه‌ای، بلکه هدایت عینی و خارجی و ایصالی که پا به پای رونده در هر مرحله و در هر مسیری تا مقام ذاتِ مستقل و بدون تعین هستی پیش می‌رود. این، محتوای عظیم قرآن‌کریم است که وجه امتیاز آن از دیگر کتاب‌های آسمانی نیز می‌باشد. محتوای غنی و نامحدود قرآن‌کریم ـ که شناسنامهٔ هستی و تمامی پدیده‌های آن است و تمامی علوم و دانش‌ها را در بر دارد ـ بدون آشنایی با تأویل، زبان نمی‌گشاید. زبان علمی قرآن‌کریم، نیازمند آگاهی بر تأویلِ مبتنی بر اقتدار رسوخ به ژرفای قرآن‌کریم در پرتو انس مخلصانه و رفاقت صادقانه و به مدد ملکهٔ موهبتی قدسی یا تقلید از صاحب چنین ملکه‌ای می‌باشد.
آگاهی بر زبان تأویل، نیاز به پیش‌نیازهای آموختنی و اکتسابی دارد. آگاهی دقیق و تمرکز بردبارانهٔ تأویل‌گر بر متن کتاب‌های آسمانی پیشین، احادیث قدسی و نیز آگاهی به صحیفهٔ سجادیه ـ که کتاب حقایق است نه واقعیت‌ها ـ هم‌چنین یافت استادی محبوبی و ولایی و توان نماز، نیاز و ناز و رفع موانعی هم‌چون فقر و ترس، از پیش‌نیازهای دانش تأویل است.
منبع: علوم و نظرگاه‌های شاخص (جلد نخست)
