گوشه‌های دستگاه همایون

منبع: آموزش مقامات موسیقی ایرانی ( دستگاه‌ها و گوشه‌ها و تحلیل فلسفی و درمانی نواها و آهنگ‌ها )

۳۸۴

بختیاری

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

درآمد

سحر بلبل حکایت با صبا کرد

که دیدی عشق گل با ما چها کرد

نقاب گل کشید و زلف سنبل

گره بند قبای غنچه وا کرد

چکاوک و بیداد

خوشش بادا نسیم صبحگاهی

که درد شب‌نشینان را دوا کرد

راجعه و عشاق

من از بیگانگان هرگز ننالم

که با من هرچه کرد آن آشنا کرد

۳۸۵

بختیاری

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

ز دست دیده و دل هر دو فریاد

که هرچه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش ز پولاد

زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

۳۸۶

بوسلیک

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

چگونه شکر این نعمت گذارم

که دارم زور و آزاری ندارم

۳۸۷

بیداد

وزن عروضی:فاعلاتن فعلاتن فعلن

ــ U ــ ــ /U U ــ ــ / ــ ــ

بحر: رمل مسدّس مخبون مقصور

آن‌قدر باده به پیمانه مریز

آبروی من دیوانه مریز

۳۸۸

بیداد

وزن عروضی: مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن

مستفعلن فعولن مستفعلن فعولن (عروض نوین)

ــ ــU ــ / U ــ ــ / ــ ــU ــ /U ــ ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب

رند دهل‌دریده، گفتا که در بیابان

صوفی خدا ندارد، او نیست آفریده

۳۸۹

پروانه

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

بحر: هزج مسدّس اخرب

دیشب غم دل به دل بگفتم به نهفت

چون صبح دمید، دیگری هم می‌گفت

۳۹۰

چکاوک

وزن عروضی: مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

ــ ــ U / U ــ U ــ / U ــ ــ ــ / ــ

بحر: هزج مسدّس اَخرب (وزن رباعی)

عالم همه درد است و دوا می‌خواهد

از خوان کرم برگ و نوا می‌خواهد

کس بی‌حاجت نمی‌تواند بودن

درویش غذا شد اشتها می‌خواهد

۳۹۱

چکاوک

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فَع لُن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / ــ ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

اگر مراد تو ای دوست نامرادی ماست

مراد خویش دگرباره من نخواهم خواست

اگر قبول کنی ور برانی از در خویش

خلاف رأی تو کردن، ورای چون و چراست

۳۹۲

چکاوک

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ

بحر: هزج مثمن سالم

به‌نرمی تندخویان را ذلیل خود توانی کرد

کند خاکستر آخر زیردستِ خویش اخگر را

۳۹۳

حزین

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

تنی تنها، ولی هر چار بودن

طبیب و مونس و یار و پرستار

۳۹۴

حزین

وزن عروضی: مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

ــ ــ U / U ــ U ــ / U ــ ــ ــ / ــ

بحر: هزج مسدّس اَخرب (وزن رباعی)

در راه چنان رو که ملامت نکنند

با خلق چنان زی که قیامت نکنند

در مسجد اگر رَوی چنان رو که تو را

در پیش نخوانند و امامت نکنند

۳۹۵

حزین

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

وقت گلم تمام به آه و فغان گذشت

چون بگذرد خزان که بهارم چنان گذشت

۳۹۶

حصار

وزن عروضی: فَعُولُن فَعُولُن فَعُولُن فَعَلْ

U ــ ــ /U ــ ــ /U ــ ــ /U ــ

بحر: متقارب مثمن محذوف

چو خواهی که نامت رود در جهان

مکن نام نیک بزرگان نهان

۳۹۷

حصار

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ فع لن

مفعول مفاعلن فعولن

ــ ــ U /U ــ U ــ /U ــ ــ

بحر: هزج مسدّس اخرب مقبوض محذوف

پر خام مباش، می‌پزندت

پر پخته مباش می‌خورندت

۳۹۸

خجسته

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مثمن محذوف

گوهر خود را مزن بر سنگ هر ناقابلی

صبر کن گوهرشناس قابلی پیدا شود

۳۹۹

خجسته

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

گر نبودی عشق کی گشتی جهان

گردش عالم ز جذب عشق دان

۴۰۰

رجز

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

زمین در جنب این افلاک مینا

چو خشخاشی بود بر روی دریا

تو خود بنگر کز این خشخاش چندی

سزد گر بر غرور خود بخندی

۴۰۱

ریز

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مثمن محذوف

هیچ کس بی‌دامنی تر نیست لکن پیش خلق

باز می‌پوشند و ما بر آفتاب افکنده‌ایم

۴۰۲

شهناز

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

بحر: هزج مسدّس اخرب

در چرخ گهی شتاب و گاهی است درنگ

گه بر سر صلح با تو و گاه به‌جنگ

خوش باش دلا به‌رنگ این چرخ دورنگ

حیف است که دل شود ز هر حادثه تنگ

۴۰۳

عشاق

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مثمن محذوف

میل من اندر وصال و قصد او سوی فراق

ترک کام خود نمودم تا برآید کام دوست

۴۰۴

کرشمه

وزن عروضی: مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

ــ ــ U / U ــ U ــ / U ــ ــ ــ / ــ

بحر: هزج مسدّس اَخرب (وزن رباعی)

ای زاهد خودپرست احوالت چیست

حاصل ز خداوندی امثالت چیست

من در طلب رضای یک کس، هردم

ای بندهٔ صدهزار، گو حالت چیست

۴۰۵

مثنوی

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

بشنو از نی چون حکایت می‌کند

وز جدایی‌ها شکایت می‌کند

کز نیستان تا مرا ببریده‌اند

وز نفیرم مرد و زن نالیده‌اند

من به هر جمعیتی نالان شدم

جفت بدحالان و خوش‌حالان شدم

۴۰۶

مویه

وزن عروضی: مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

در مکتب حقایق پیش ادیب عشق

ای بی‌خبر بکوش که صاحب‌خبر شوی

۴۰۷

مویه

وزن عروضی: مستفعل مستفعل مستفعل فَع لُن

ــ ــ U U / ــ ــ U U / ــ ــU U / ــ ــ

بحر: هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف

زاهد چه بلایی تو که این رشتهٔ تسبیح

از دست تو سوراخ به سوراخ گریزد

۴۰۸

مویه

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فعلن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / U U ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

سعادتی است که چون آب از این گذرگه فانی

چنان روی که غبار از تو بر دلی ننشیند

۴۰۹

ناقوس

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

هم خدا خواهی و هم دنیای دون

این خیال است و محال است و جنون

۴۱۰

ناقوس

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

بحر: هزج مسدّس اخرب

کنهِ خردم در خور اثبات تو نیست

اندیشهٔ من به‌جز مناجات تو نیست

من ذات تو را به واجبی کی دانم

دانندهٔ ذات تو به‌جز ذات تو نیست

۴۱۱

ناقوس

وزن عروضی: فاعلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَع لُن

ــ U ــ ــ /U U ــ ــ /U U ــ ــ / ــ ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف (مقصور)

علم و حلم و ورع و زاهدی و تقوی را

آنچه جز مهر علی بود به دزدان دادم

۴۱۲

نحیب

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

گر به صلح آییم، عکس مهر اوست

ور به جنگ آییم عکس قهر اوست

۴۱۳

نحیب

وزن عروضی: فاعلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَع لُن

ــ U ــ ــ /U U ــ ــ /U U ــ ــ / ــ ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف (مقصور)

راه پنهانی میخانه نداند هرکس

جز من و زاهد و رند و دو سه رسوای دگر

۴۱۴

نغمه

وزن عروضی: مستفعل مستفعل مستفعل فَع لُن ـ مستفعل فَع لُن

ــ ــ U U / ــ ــ U U / ــ ــU U / ــ ــ / ــ ــU U / ــ ــ

بحر: هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف

هر لحظه به شکلی بت عیار در آمد

دل برد و نهان شد

۴۱۵

نغمه

وزن عروضی: مستفعل فاعلات مستفعل فَع

ــ ــ U U / ــ U U / ــU U / ــ

بحر: هزج مثمن اخرب مکفوف

آتش به زمستان ز گل صوری به

از مردم بد کناره و دوری به

۴۱۶

نغمه

وزن عروضی: مفتعلن مفتعلن فاعلن

ــ U U ــ / ــ U U ــ / ــ U ــ

بحر: سریع مسدس مطوی مکشوف

هر که گریزد ز خراجات شاه

بارکش غول بیابان شود

۴۱۷

نغمه

وزن عروضی: مستفعلن مستفعلن مستفعلن فَع

مفعول مفاعیل مفاعیل فَعَل

ــ ــU ــ / ــ ــ U ــ / ــ ــ U ــ / ــ

بحر: هزج مثمن اخرب مکفوف مجبوب

دل گفت مرا علم لدنی هوس است

تعلیمم کن اگر تو را دسترس است

گفتم که الف گفت دگر هیچ مگوی

در خانه اگر کس است یک حرف بس است

۴۱۸

نفیر

وزن عروضی: فاعلاتن مفاعلن فَع لَن

ــU ــ ــ / U ــU ــ / ــ ــ

بحر: خفیف مسدّس محذوف

اسدالله در وجود آمد

در پس پرده هر چه بود آمد

۴۱۹

نواب

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مثمن محذوف

چشم در صنع خدایی باز کن، لب را ببند

بهتر از خواندن بود دیدن خطِ استاد را

۴۲۰

نیریز

وزن عروضی: فَعُولُن فَعُولُن فَعُولُن فَعَلْ

U ــ ــ /U ــ ــ /U ــ ــ /U ــ

بحر: متقارب مثمن محذوف

حلالند حوران سیمین بدن

چه مادر چه دختر چه خواهر چه زن

۴۲۱

نیریز

وزن عروضی: مستفعل مستفعل مستفعل فَع لُن

مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن

ــ ــ U U / ــ ــ U U / ــ ــU U / ــ ــ

بحر: هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف

یک چشم زدن غافل از آن ماه نباشم

شاید که نگاهی کند آگاه نباشم

منبع: آموزش مقامات موسیقی ایرانی ( دستگاه‌ها و گوشه‌ها و تحلیل فلسفی و درمانی نواها و آهنگ‌ها )