گوشه‌های دستگاه سه‌گاه

منبع: آموزش مقامات موسیقی ایرانی ( دستگاه‌ها و گوشه‌ها و تحلیل فلسفی و درمانی نواها و آهنگ‌ها )

۱۹۴

بوسلیک

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

جهان انسان شد و انسان جهانی

از این پاکیزه‌تر نبود بیانی

۱۹۵

بیات

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فَع لُن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / ــ ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

ز دوستان دورنگم همیشه دل تنگ است

فدای همت آن دشمنی که یکرنگ است

۱۹۶

بیداد

وزن عروضی: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فَعَلُن

ــ U ــ ــ / U U ــ ــ / U U ــ ــ / U U ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف

حکم مستوری و مستی همه بر خاتمه است

کس ندانست که آخر به چه حالت برود

۱۹۷

پروانه

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

عزیزا کاسهٔ چشمم سرایت

از آن ترسم که غافل پا نهی تو

میان هر دو چشمم جای پایت

نشیند خار مژگانم به پایت

۱۹۸

پروانه

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

می‌گریزم تا رگم جنبان بود

کی فرار از خویشتن آسان بود

۱۹۹

پروانه

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

مسلمان گر بدانستی که بت چیست

یقین کردی که دین خود بت‌پرستی است

۲۰۰

چکاوک

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مثمن محذوف

اول اندر کوی تو جز نقش پای ما نبود

آخر آن‌جا از هجوم خلق جای ما نبود

۲۰۱

حزین

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

ای دل فریب اهر گل‌چهرگان مخور

زیرا که جلوه‌های زودگذر پایدار نیست

با سیم و لاله بر وزن زر نوشته‌اند

کآخر به عهد لاله‌رخان اعتبار نیست

۲۰۲

حزین

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

از خون لاله بر ورق گل نوشته‌اند

کآخر به عهد لاله‌رخان اعتبار نیست

شاهد شو ای ستاره که آن مست خواب ناز

آگه ز حال عاشق شب‌زنده‌دار نیست

۲۰۳

حزین

وزن عروضی: فعلات فاعلاتن فَعَلات فاعلاتن

U U ــ U / ــ U ــ ــ / U U ــ U / ــ U ــ ــ

بحر: رمل مثمن مشکول

چو رسی به طور سینا، اَرِنی مگوی و بگذر

که نیرزد این تمنا به جواب لن‌ترانی

۲۰۴

حزین

وزن عروضی: فاعلاتن مفاعلن فَعلَن

ــU ــ ــ / U ــU ــ / U U ــ

بحر: خفیف مسدّس محذوف

گر من آلوده‌دامنم چه عجب

همه عالم گواه عصمت اوست

۲۰۵

حصار

وزن عروضی: فَعُولُن فَعُولُن فَعُولُن فَعَلْ

U ــ ــ /U ــ ــ /U ــ ــ /U ــ

بحر: متقارب مثمن محذوف

در این ورطه کشتی فرو شد هزار

که پیدا نشد تخته‌ای بر کنار

۲۰۶

حصار

وزن عروضی: مفاعیلُن فَعَلاتن مفاعلن فَع لُن

U ــ ــ ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / ــ ــ

بحر: مجتث مثمن محذوف

گناه اگرچه نبود اختیار ما حافظ

تو در طریق ادب باش و گو گناه من است

۲۰۷

خجسته

وزن عروضی: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فَعَلُن

ــ U ــ ــ / U U ــ ــ / U U ــ ــ / U U ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف

کعبه یک سنگ نشانی است که ره گم نشود

حاجی، احرام دگر بند وببین یار کجاست

۲۰۸

خجسته

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فعلن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / U U ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

گر به کنه کمال حقیقتت برسی

ز خویشتن شنوی آن صدای سبحانی

۲۰۹

خجسته

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

بحر: هزج مسدّس اخرب

گر دل نبود کجا وطن سازد عشق

ور عشق نباشد به چه کار آید دل

۲۱۰

خجسته

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

می‌زند جان در جهان آبگون

نعرهٔ یا لیت قومی یعلمون

۲۱۱

خجسته

وزن عروضی: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فَعَلُن

ــ U ــ ــ / U U ــ ــ / U U ــ ــ / U U ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف

سوزد و گرید و افروزد و خاموش شود

هر که چون شمع بخندد به شب تار کسی

۲۱۲

رجز

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

جان شو و از راه جان، جان را شناس

یار بینش شو، نه فرزند قیاس

۲۱۳

رجز

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ

بحر: رمل مثمن سالم

یک قدم بر نفس خود نه، دیگری در کوی دوست

هرچه بینی، دوست بین، با این و آنت کار نیست

۲۱۴

رهاو

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

من هیچم و به هیچ نیرزد دعای من

شاید به لطف خویش ببخشد خدای من

۲۱۵

زنگوله

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

زان پیش‌تر که عالم فانی شود خراب

ما را ز جام بادهٔ گلگون خراب کن

۲۱۶

زنگوله

وزن عروضی: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فَعَلُن

ــ U ــ ــ / U U ــ ــ / U U ــ ــ / U U ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف

بی‌گمان دست به آغوش نگارش ببرند

هر که یک بوسه ستاند ز لب یار کسی

۲۱۷

سپهر

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

چو تاریکی در او از نور ذات است

که تاریکی در او آب حیات است

۲۱۸

سپهر

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ فع لن

مفعول مفاعلن فعولن

ــ ــ U /U ــ U ــ /U ــ ــ

بحر: هزج مسدّس اخرب مقبوض محذوف

از خواب و خورش ثمر نیابی

کاین در همه گاو و خر بیابی

۲۱۹

سلمک

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

علمی نبود غیر علم عاشقی

مابقی تلبیس ابلیس شقی

۲۲۰

سلمک

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

از قضا آیینهٔ چینی شکست

خوب شد اسباب خودبینی شکست

۲۲۱

شور

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فعلن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / U U ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

ز دست غیر ننالم چرا که هم‌چو حباب

همیشه خانه‌خراب هوای خویشتنم

۲۲۲

شور

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

خوشا آن‌دم که ما بی‌خویش باشیم

غنی مطلق و درویش باشیم

۲۲۳

شور حسینی

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فعلن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / U U ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود

ز هرچه رنگ تعلّق پذیرد آزاد است

نصیحتی کنمت یاد گیر و در عمل آر

که این حدیث ز پیر طریقتم یاد است

غم جهان مخور و پند من مبر از یاد

که این لطیفهٔ عشقم ز رهرویی یاد است

۲۲۴

شهرآشوب

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مثمن محذوف

از کریمان خواه نعمت چون که نبود هیچ عار

ز اَبر باران، دُر ز دریا، زر ز معدن خواستن

با لئیمان دم نزن، زیرا که بس مشکل بود

استخوان از سگ، پیه از گربه، جو از خر خواستن

۲۲۵

شهناز

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

صدهزاران طفل سر ببریده شد

تا کلیم الله صاحب دیده شد

۲۲۶

شهناز

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مثمن محذوف

هر که خواهد گو بیا و هر که خواهد گو برو

کبر و ناز و حاجب و دربان بدین درگاه نیست

۲۲۷

شهناز

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

چون ملائک گوی: «لا علم لنا»

تا بگیرد دست تو «علّمتنا»

۲۲۸

قرایی

وزن عروضی: فاعلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَع لُن

ــ U ــ ــ /U U ــ ــ /U U ــ ــ / ــ ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف (مقصور)

ما بدین در ز پی خوردن سور آمده‌ایم

نه پی فاتحهٔ اهل قبور آمده‌ایم

۲۲۹

قرایی

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

چون اویس از خویش فانی گشته بود

آن زمینی آسمانی گشته بود

۲۳۰

کرشمه

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

تا توانی پردهٔ کس را مدر

تا ندرّد پرده‌ات را پرده‌در

۲۳۱

کوچه‌باغی

وزن عروضی: مستفعلن مستفعلن مستفعلن فَع

مفعول مفاعیل مفاعیل فَعَل

ــ ــU ــ / ــ ــ U ــ / ــ ــ U ــ / ــ

بحر: هزج مثمن اخرب مکفوف مجبوب

از خوان فلک قرص جویی بیش مخور

انگشت عسل مخواه و صد نیش مخور

از نعمت الوان شهان دست بدار

خون دل صدهزار درویش مخور

۲۳۲

کوچه‌باغی

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

رشته‌ای بر گردنم افکنده دوست

می‌برد هرجا که خاطرخواه اوست

۲۳۳

گبری

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

بانگ می‌آمد که ای طالب بیا

جود محتاج گدایان چون گدا

۲۳۴

گبری

وزن عروضی: مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن

مستفعلن فعولن مستفعلن فعولن (عروض نوین)

ــ ــU ــ / U ــ ــ / ــ ــU ــ /U ــ ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب

حلاج بر سر دار این نکته خوش سراید

از شافعی نپرسند امثال این مسائل

۲۳۵

گلریز

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

در آتشم بیفکن و نام گنه مبر

کآتش به گرمی عرق انفعال نیست

۲۳۶

گلریز

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

جهان انسان شد و انسان جهانی

از این پاکیزه‌تر نبود بیانی

۲۳۷

گلریز

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

برون زد خیمه زِ اقلیم تقدس

تجلی کرد بر آفاق و انفس

۲۳۸

منصوری

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

این جان عاریت که به حافظ سپرده دوست

روزی رخش ببینم و تسلیم وی کنم

۲۳۹

منصوری

وزن عروضی: فاعلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَع لُن

ــ U ــ ــ /U U ــ ــ /U U ــ ــ / ــ ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف (مقصور)

گر گنه می‌کنی اندر شب آدینه بکن

تا که از صدرنشینان جهنّم باشی

۲۴۰

مویه

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

بحر: هزج مسدّس اخرب

گیتی به جز از آتشی و جنگی نیست

مقصود به غیر نامی و ننگی نیست

اصل همهٔ رنگ‌ها ز بی‌رنگی است

در دیدهٔ بامعرفتان رنگی نیست

۲۴۱

مویه

وزن عروضی: مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

ــ ــ U / U ــ U ــ / U ــ ــ ــ / ــ

بحر: هزج مسدّس اَخرب (وزن رباعی)

تو چه دانی زبان مرغان را

که ندیدی شبی سلیمان را

۲۴۲

نحیب

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

ما قصهٔ سکندر و دارات نخوانده‌ایم

از ما به جز حکایت مهر و وفا مپرس

۲۴۳

نحیب

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

رحمت مخلوق باشد غصه‌ناک

رحمت خالق بود از غصه پاک

۲۴۴

نحیب

وزن عروضی: فاعلاتن مفاعلن فَع لَن

ــU ــ ــ / U ــU ــ / ــ ــ

بحر: خفیف مسدّس محذوف

گر کنی داد و گر کنی بیداد

بُرده را دزد پس نخواهد داد

۲۴۵

نحیب

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

هر آن کس را که مذهب غیر جبر است

پیمبر گفته او مانند گبر است

۲۴۶

نعره

وزن عروضی: مستفعل مستفعل مستفعل فَع لُن

مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن

ــ ــ U U / ــ ــ U U / ــ ــU U / ــ ــ

بحر: هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف

یک چشم زدن غافل از آن شاه نباشید

شاید که نگاهی کند آگاه نباشید

۲۴۷

نعره

وزن عروضی: فعلات فاعلاتن فَعَلات فاعلاتن

U U ــ U / ــ U ــ ــ / U U ــ U / ــ U ــ ــ

بحر: رمل مثمن مشکول

ملک‌الملوک فضلم به حقایق معانی

که سه کشور کمالم به جنود لن‌ترانی

ارنی‌طلب بر آیم به فراز طور سینا

چو حکیم برنگردم به جواب لن‌ترانی

۲۴۸

نغمه

وزن عروضی: فاعلاتن مفاعلن فَع لَن

ــU ــ ــ / U ــU ــ / ــ ــ

بحر: خفیف مسدّس محذوف

«لا»، نهنگی است کائنات‌آشام

عرش تا فرش بر کشیده به کام

۲۴۹

نغمه

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

علم رسمی سر به‌سر، قیل است و قال

نه از آن کیفیتی حاصل، نه حال

۲۵۰

نفیر

وزن عروضی: فَعُولُن فَعُولُن فَعُولُن فَعَلْ

U ــ ــ /U ــ ــ /U ــ ــ /U ــ

بحر: متقارب مثمن محذوف

کسی ره سوی گنج قارون نبرد

وگر برد،ره باز بیرون نبرد

۲۵۱

نفیر

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

نهنگ آن به که در دریا ستیزد

کز آب خُرد، ماهی خُرد خیزد

۲۵۲

نفیر

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

غنیمت دان عمرت در گلستان

که گل تا هفتهٔ دیگر نماند

۲۵۳

نواب

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

بحر: هزج مسدّس اخرب

ای مرغ سحر، عشق ز پروانه بیاموز

کان سوخته را جان شد و آواز نیامد

این مدعیان در طلبش بی‌خبرانند

آن را که خبر شد، خبری باز نیامد

۲۵۴

نواب

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فَع لُن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / ــ ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

به سرو گفت کسی میوه‌ای نمی‌آری

جواب داد که آزادگان تهی‌دستند

منبع: آموزش مقامات موسیقی ایرانی ( دستگاه‌ها و گوشه‌ها و تحلیل فلسفی و درمانی نواها و آهنگ‌ها )