گوشه‌های دستگاه افشاری

منبع: آموزش مقامات موسیقی ایرانی ( دستگاه‌ها و گوشه‌ها و تحلیل فلسفی و درمانی نواها و آهنگ‌ها )

۹۹

آشوری

وزن عروضی: مستفعل فاعلات مستفعل فَع

ــ ــ U U / ــ U U / ــU U / ــ

بحر: هزج مثمن اخرب مکفوف

من گرسنه در برابرم دکهٔ نان

هم‌چون عذبم بر در حمام زنان

۱۰۰

بوسلیک

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

بحر: هزج مسدّس اخرب

در جستن جام جم ز کوته‌نظری

هر لحظه گمانی نه به تحقیق بری

رو دیده به دست آر که هر ذرّهٔ خاک

جامی است جهان‌نمای، چون در نگری

۱۰۱

پروانه

وزن عروضی: مستفعل مستفعل مستفعل فَع لُن

مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن

ــ ــ U U / ــ ــ U U / ــ ــU U / ــ ــ

بحر: هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف

صد حیف که آن هیکل عالی همه جل بود

و آن کبکبه و دبدبه آوای دهل بود

۱۰۲

پروانه

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

نکته‌ها چون تیغ پولادی است تیز

گر نداری تو سپر، واپس گریز

۱۰۳

پروانه

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

پری‌رو تاب مستوری ندارد

در ار بندی سر از روزن بر آرد

۱۰۴

چاوشی

وزن عروضی: مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

ــ ــ U / U ــ U ــ / U ــ ــ ــ / ــ

بحر: هزج مسدّس اَخرب (وزن رباعی)

ای بر تو پدید هرچه پنهان کردم

گیرم که بسی خلاف فرمان کردم

عصیان همه بر امید غفران کردم

آخر نه هر آن‌چه خواستی آن کردم

۱۰۵

چکاوک

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

چون که گل رفت و گلستان شد خراب

بوی گل را از چه جوییم از گلاب

۱۰۶

حدی

وزن عروضی: فاعلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَع لُن

ــ U ــ ــ /U U ــ ــ /U U ــ ــ / ــ ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف (مقصور)

نقطهٔ علم یکی بود، ولی آوردند

این سخن‌ها به میان جملهٔ نادانی چند

۱۰۷

حزین

وزن عروضی: فاعلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَع لُن

ــ U ــ ــ /U U ــ ــ /U U ــ ــ / ــ ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف (مقصور)

من همان روز ز فرهاد طمع ببریدم

که عنان دل شیدا به کف شیرین داد

۱۰۸

حزین

وزن عروضی: فاعلاتن مفاعلن فَع لَن

ــU ــ ــ / U ــU ــ / ــ ــ

بحر: خفیف مسدّس محذوف

گر چو تو زشت و بی‌هنر بودم

فارغ از آفت و خطر بودم

۱۰۹

حزین

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

نباید بست اندر چیز و کس دل

که دلبر داشتن کاری است مشکل

۱۱۰

حزین

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

با قضا کارزار نتوان کرد

گِله از روزگار نتوان کرد

۱۱۱

حزین

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

بحر: هزج مسدّس اخرب

معشوقه عیان بود، نمی‌دانستم

با ما به میان بود، نمی‌دانستم

گفتم به طلب مگر به‌جایی برسم

خود تفرقه آن بود، نمی‌دانستم

۱۱۲

حصار

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فعلن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / U U ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

دلا منال ز شامی که صبح در پی اوست

که نیش و نوش به هم باشد و نشیب و فراز

۱۱۳

حصار

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فَع لُن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / ــ ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

مبین حقیر گدایان عشق را، کاین قوم

شهانِ بی‌کمر و خسروانِ بی‌کلَه‌اند

۱۱۴

خجسته

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مثمن محذوف

چرخ با این اختران نغز و خوش و زیباستی

صورتی در زیر دارد آن‌چه در بالاستی

صورت زیرین اگر با نردبان معرفت

بر رود بالا، همان با اصل خود یکتاستی

۱۱۵

خجسته

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

نصاب حُسن در حد کمال است

زکاتم ده که مسکین و فقیرم

۱۱۶

رجز

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ

بحر: رمل مثمن سالم

عید آن روزی بود کز ظلم آثاری نباشد

در میان توده‌ها دیگر گرفتاری نباشد

۱۱۷

رجز

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

کسی کو با جناب ات نیست مأنوس

بیفتد بر زمین چون ظِلّ معکوس

۱۱۸

رجز

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ

بحر: هزج مثمن سالم

اگر زلفت ندارد هیچ آزار مسلمانی

چرا پیوسته در مهتاب، عقرب‌وار می‌گردد

۱۱۹

رهاو

وزن عروضی: مستفعل مستفعل مستفعل فَع لُن

مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن

ــ ــ U U / ــ ــ U U / ــ ــU U / ــ ــ

بحر: هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف

حیف است که ارباب وفا را نشناسی

ما یاد تو باشیم و تو ما را نشناسی

۱۲۰

رهاو

وزن عروضی: فاعلاتن مفاعلن فَع لَن

ــU ــ ــ / U ــU ــ / ــ ــ

بحر: خفیف مسدّس محذوف

غیرتش غیر در میان نگذاشت

لاجرم عین کل اشیاء شد

۱۲۱

رهاو

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مثمن محذوف

بحث با ناقص‌خیالان شیوهٔ استاد نیست

علم افلاطون حریف جهل مادرزاد نیست

۱۲۲

زنگوله

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

بحر: هزج مسدّس اخرب

گفتی که تو را عذاب خواهم فرمود

من در عجبم که این کجا خواهد بود

آن‌جا که تویی عذاب نبود هرگز

وآن‌جا که تو نیستی، کجا خواهد بود

۱۲۳

سپهر

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ فع لن

مفعول مفاعلن فعولن

ــ ــ U /U ــ U ــ /U ــ ــ

بحر: هزج مسدّس اخرب مقبوض محذوف

گر نیست جمال و رنگ و بویم

آخر نه گیاهِ باغ اویم

۱۲۴

سلمک

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مثمن محذوف

بهر قتلم داده خنجر بر کف سنگین‌دلی

هر کسی رحمی به‌دل دارد به‌جز جلاد من

۱۲۵

شرر

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فعلن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / U U ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

برو به کار خود ای واعظ این چه فریاد است

نصیحت همه عالم به گوش من باد است

۱۲۶

شهناز

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

خدا را سوی مشتاقان نگاهی

پیاپی گر نباشد گاه‌گاهی

شهناز گوشهٔ زیبایی در دستگاه افشاری است که از نیریز به سه‌گاه می‌نشیند و به افشاری باز می‌گردد.

۱۲۷

عراق

وزن عروضی: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فَعَلُن

ــ U ــ ــ / U U ــ ــ / U U ــ ــ / U U ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف

چون حکایت کنی از دوست، من از غایت شوق

باز گویم که صبا باز دوصد بار بگوی

۱۲۸

قرایی

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فعلن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / U U ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

فراق و وصل چه باشد، رضای دوست طلب

که حیف باشد از او غیر او تمنایی

۱۲۹

قرایی

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ

بحر: هزج مثمن سالم

جناب عشق را درگه بسی بالاتر از عقل است

کسی آن آستان بوسد که سر در آستین دارد

۱۳۰

قرایی

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

از نداران خرد یک تن آدمند

مابقی اندر پی ما و من‌اند

۱۳۱

قرایی

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

من چه غم دارم که ویرانی بود

زیر ویران گنج سلطانی بود

۱۳۲

قرایی

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

تنها نه من به خال لبش مبتلا شدم

بر هر که بنگری به همین درد مبتلاست

۱۳۳

قرایی

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

بحر: هزج مسدّس اخرب

دل جسم لطیفی است، زبان پیرهنش

گردد دل هر خرد پدید از سخنش

آن را که بود سرشت و گوهر ناپاک

بیرون نشود گوهر پاک از دهنش

۱۳۴

ضربی شش‌هشتم

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

شنیدستم که مرجان می‌فروشی

ولی با قیمت جان می‌فروشی

۱۳۵

سلمک

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

وه که زین عشق نهانی سوختم

جسم و جان را در جوانی سوختم

۱۳۶

کرشمه

وزن عروضی: مفاعلُن فَعَلاتن مفاعلن فَع لُن

U ــ U ــ / U U ــ ــ /U ــ U ــ / ــ ــ

بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

صبا ز لطف بگو آن غزال رعنا را

که سر به کوه و بیابان تو داده‌ای ما را

۱۳۷

گبری

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

اگر صد سال بر مشکش زنی بوغ

همان دوغ و همان دوغ و همان دوغ

۱۳۸

گلریز

وزن عروضی: مستفعلن مستفعلن مستفعلن فَع

مفعول مفاعیل مفاعیل فَعَل

ــ ــU ــ / ــ ــ U ــ / ــ ــ U ــ / ــ

بحر: هزج مثمن اخرب مکفوف مجبوب

علمی که در آن خون جگر باید خورد

حفظِ ادب و کتاب کی دارد سود

۱۳۹

مخالف

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

ولی تا با خودی زنهار زنهار

عبادات شریعت را نگه دار

۱۴۰

مغلوب

وزن عروضی: فَعُولُن فَعُولُن فَعُولُن فَعَلْ

U ــ ــ /U ــ ــ /U ــ ــ /U ــ

بحر: متقارب مثمن محذوف

همه هرچه هستند از آن کم‌ترند

که با هستی‌اش نام هستی برند

۱۴۱

مویه

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

گفت نوح: ای مردمان، من، من نی‌ام

فانی از خویشم، به جانان باقی‌ام

۱۴۲

مویه

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

غم دین خور که دنیا غم ندارد

عروس یک‌شبه ماتم ندارد

۱۴۳

مویه

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

عشق معشوق است پنهان و ستیر

عشق عاشق با دو صد بانگ و نفیر

۱۴۴

مویه

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

بحر: هزج مسدّس اخرب

صد دفعه به گرد این جهان گردیدم

نامردم اگر مرد به عالم دیدم

۱۴۵

مویه

وزن عروضی: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

ــ ــ U U / ــ U ــ U / ــ ــ ــ ــ

مفعول مفاعلن مفاعیلن فع

بحر: هزج مسدّس اخرب

ای خواجه بلندی تو پستی است همه

یک عمر خداپرستی از روی گمان

هشیاری تو گواه مستی است همه

بنگر به یقین که بت‌پرستی است همه

۱۴۶

مویه

وزن عروضی: مفعول مفاعلن مفعول مفاعلن

ــ ــ U / U ــ ــ ــ / ــ ــ U / U ــ ــ ــ

بحر: هزج مثمن اخرب

گر چشم یقین تو نه کج مج باشد

ترسا به کلیسا برود حج باشد

هر چیز که هست، آن‌چنان می‌باید

ابروی تو گر راست بود، کج باشد

۱۴۷

میگلی

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

مگو دیگر که حافظ نکته‌دان است

که ما دیدیم و محکم کاهلی بود

۱۴۸

ناقوس

وزن عروضی: فاعلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَع لُن

ــ U ــ ــ /U U ــ ــ /U U ــ ــ / ــ ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف (مقصور)

بر سر تربت ما چون گذری همّت خواه

که تماشاگه رندان جهان خواهد بود

۱۴۹

ناقوس

وزن عروضی: مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن

مستفعلن فعولن مستفعلن فعولن (عروض نوین)

ــ ــU ــ / U ــ ــ / ــ ــU ــ /U ــ ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب

با مدعی مگویید اسرار عشق و مستی

بگذار تا بمیرد در عین خودپرستی

۱۵۰

نعره

وزن عروضی: فاعلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَع لُن

ــ U ــ ــ /U U ــ ــ /U U ــ ــ / ــ ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف (مقصور)

زلف آشفتهٔ او موجب جمعیت ماست

چون چنین است پس آشفته‌ترش باید کرد

۱۵۱

نعره

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

ز لطف توست خدایا که چرخ می‌گردد

وگرنه لایق این خلق سنگ‌باران است

۱۵۲

نغمه

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

گلّه شد تاراج و چوپان شد اسیر

برو روغن از هر که خواهی بگیر

۱۵۳

نغمه

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ

بحر: هزج مثمن سالم

نمک بر زخم تن شیرین‌تر از آب دهن گردد

جگرها خون شود تا یک پسر مثل پدر گردد

۱۵۴

نغمه

وزن عروضی: مفاعیلن مفاعیلن فَعُولُن

U ــ ــ ــ /U ــ ــ ــ /U ــ ــ

بحر: جدید یا هزج مسدّس محذوف

معارف چون به وفق منزل افتاد

در افکار خلایق مشکل افتاد

۱۵۵

نغمه

وزن عروضی: فاعلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَع لُن

ــ U ــ ــ /U U ــ ــ /U U ــ ــ / ــ ــ

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف (مقصور)

من نه آنم که دو صد مصرع رنگین گویم

من چو فرهاد یکی گویم و شیرین گویم

۱۵۶

نغمه

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

گندمم را ریختی تا زر دهی

رشته‌ام بردی که تا گوهر دهی

۱۵۷

نفیر

وزن عروضی: مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن

مستفعلن فعولن مستفعلن فعولن (عروض نوین)

ــ ــU ــ / U ــ ــ / ــ ــU ــ /U ــ ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب

بس پارسای خونخوار دیدم به دیر و مسجد

گویم هزار رحمت بر جمله باده‌خواران

۱۵۸

نفیر

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ U ــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

هر کسی را هوسی در دل و من

هوسم این‌که نباشد هوسم

۱۵۹

نفیر

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

خلق طفلانند جز مرد خدا

نیست بالغ جز رهیده از هوا

۱۶۰

نفیر

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

سال‌ها نرد خدایی باختی

این گره را ز آن گره نشناختی

۱۶۱

نفیر

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

بیچاره آن کسی که گرفتار عقل شد

خوشبخت آن که کره‌خر آمد، الاغ رفت

۱۶۲

نیریز

وزن عروضی: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

ــ U ــ ــ / ــ U ــ ــ / ــ Uــ

بحر: رمل مسدّس محذوف

ذرّه‌ذرّه کاندر این ارض و سماست

جنس خود را هم‌چو کاه و کهرباست

۱۶۳

نیریز

وزن عروضی: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

مستفعلن مفاعلُ مستفعلن فَعَل

ــ ــU ــ / U ــU U / ــ U ــ /U ــ

بحر: مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف

از مردم زمانه ز بس جور دیده‌ام

چون آهوان ز سایهٔ خود هم رمیده‌ام

۱۶۴

نیریز

وزن عروضی: فاعلاتن مفاعلن فَع لَن

ــU ــ ــ / U ــU ــ / ــ ــ

بحر: خفیف مسدّس محذوف

وعدهٔ وصل چو شد نزدیک

آتش شوق شعله‌ور گردد

منبع: آموزش مقامات موسیقی ایرانی ( دستگاه‌ها و گوشه‌ها و تحلیل فلسفی و درمانی نواها و آهنگ‌ها )