آموزش مقامات موسیقی ایرانی
دستگاه‌ها و گوشه‌ها و تحلیل فلسفی و درمانی نواها و آهنگ‌ها
فهرست مطالب
پیش‌گفتار··· ۴۳
دستگاه‌ها و گوشه‌ها··· ۴۵
فصل یکم: ساختار موسیقی
دانش ریاضی؛ خاستگاه علم موسیقی ۴۹
موضوع موسیقی، صوت متناسب··· ۵۱
قبض و بسط صوت··· ۵۴
چیستی غنا··· ۵۵
صوت غنایی ۵۶
طَرَب··· ۶۰
نسبی‌بودن خوشایندی از صوت··· ۶۵
حزن، شیون و سرور··· ۶۷
تجوید··· ۶۸
نغمه··· ۶۹
ترجیع··· ۶۹
تهییج··· ۶۹
ردیف و نت صوت··· ۷۲
جهت حِکایی صوت··· ۷۳
صوت؛ پدیده‌ای طبیعی و حلاوتی آسمانی ۷۵
صوت لهوی، معنوی و عقلی ۷۶
اقتدار صوت‌آفرینی ۷۸
حُکم و قدرت صوت··· ۷۹
حلاوت صوت··· ۸۱
لَحْن صوت··· ۸۵
دانش موسیقی ۸۵
واژهٔ موسیقی ۸۶
گسترهٔ موسیقی ۸۶
لذت‌آفرینی صوت··· ۸۶
صوت طبیعی و وحشی ۸۹
تفاوت صوت انسان و حیوان و جایگاه منطق‌الطیر··· ۹۰
تربیت صوت··· ۹۲
تأثیر مادر و مربی بر صوت··· ۹۴
نقش باز بودن محیط بر صوت··· ۹۵
تأثیر هوای پاک بر صوت··· ۹۶
نرمی و انعطاف صوت··· ۹۷
دانگ و بانگ صوت··· ۹۸
خش صوت··· ۹۹
حالات مؤثر بر موسیقی ۹۹
موسیقی؛ دانش صوت سیستماتیک و موزون··· ۱۰۰
مناسبات نوایی و مکانی ۱۰۱
معنابخشی و نوای صوت··· ۱۰۲
صوت؛ کلمهٔ صامت··· ۱۰۵
ارتباط صوتی ۱۰۹
موسیقی؛ دانش نوای باطن··· ۱۱۱
طبیعت؛ معلم دستگاه‌ها و آلات موسیقی ۱۱۳
ساختار موزون صوت (ردیف‌های موسیقی)··· ۱۱۵
عروض··· ۱۱۸
پنج پارهٔ بیت··· ۱۲۰
اجزای اصلی اوزان··· ۱۲۰
تقطیع شعری ۱۲۱
طبقه‌بندی وزن‌های شعری ۱۲۸
فصل دوم: اهمیت نواها و موسیقی
اهمیت شناخت دستگاه‌ها··· ۱۳۳
صوت موسیقایی قرآن کریم··· ۱۳۴
دستگاه موسیقایی دعای کمیل··· ۱۳۷
دستگاه موسیقایی مناجات عارفان و صحیفهٔ سجادیه··· ۱۳۸
موسیقی دعای غیبت··· ۱۴۹
موسیقی اذان··· ۱۵۰
موسیقی نماز··· ۱۵۱
موسیقی و رجزهای جنگی صدر اسلام··· ۱۵۳
صوت عقلانی و بدیع ربوبی ۱۵۵
صوتِ منطق پدیده‌ها··· ۱۵۸
صوت‌خواری ۱۵۹
آثار غذایی موسیقی ۱۶۳
نقش دستگاه‌های موسیقی در سلوک عارفانه··· ۱۶۵
سماع و رقص··· ۱۶۷
انواع وصول··· ۱۶۷
ضرورت شناخت دستگاه‌های موسیقی ۱۶۹
مراحل کشف ردیف‌ها··· ۱۷۰
حالات گوناگون و احکام متفاوت··· ۱۷۰
صوت و صدا؛ امری مادی ۱۷۱
قِران‌های چهارگانهٔ صوت··· ۱۷۲
حالت‌های مختلف شنونده··· ۱۷۳
سعهٔ وجودی و گسترهٔ صوتی ۱۷۵
تأثیر گوناگون مقامات··· ۱۷۵
صوت درمانی ۱۷۷
تاریخ موسیقی درمانی ۱۷۸
محاق موسیقی‌درمانی ۱۸۱
موسیقی ولایی ۱۸۴
نیازمندی دین به نظریه‌پرداز··· ۱۸۵
عصر نهضت علمی ۱۹۰
خطر احتیاط‌های افراطی در زمان حاکمیت شریعت··· ۱۹۰
طرح شادمانی دینی ۱۹۱
موسیقی‌های مجاز··· ۱۹۷
عوامل حرمت موسیقی ۱۹۹
موسیقاری؛ نیازی ثانوی، نه شغل دایمی ۲۰۵
تفریط در موسیقی ۲۰۸
فصل سوم: ردیف‌های موسیقی
شانزده دستگاه معروف موسیقایی ۲۱۳
دستگاه شور··· ۲۱۷
ساقی سنگین‌دل··· ۲۱۷
درآمد··· ۲۱۷
حسینی ۲۱۸
شهناز··· ۲۱۸
چشم مخمور··· ۲۱۸
درآمد··· ۲۱۸
حسینی ۲۱۸
شهناز··· ۲۱۹
آباد عشق··· ۲۱۹
اهل پردغا··· ۲۲۰
صفای لب تو··· ۲۲۱
غرق آتش··· ۲۲۲
فراز عرش··· ۲۲۲
قصهٔ عاشقان··· ۲۲۳
عاقبت نکو··· ۲۲۳
شکست خویش··· ۲۲۳
طرهٔ یار··· ۲۲۴
کیش زنده‌دلان··· ۲۲۴
گریهٔ بی‌شیون··· ۲۲۴
غیبت··· ۲۲۵
فخر توانگر··· ۲۲۵
اشک چشم من··· ۲۲۵
ذرّه··· ۲۲۶
خواب غفلت··· ۲۲۶
صحرای عشق··· ۲۲۶
دعوی اناالحق··· ۲۲۷
ارادت اوست··· ۲۲۷
وفای قدیمی ۲۲۷
بیامرز و مپرس··· ۲۲۸
آمدِ کار··· ۲۲۸
دهر مکدّر··· ۲۲۹
رقیب شمع··· ۲۲۹
خلوت اغیار··· ۲۲۹
زهی توفیق··· ۲۳۰
دل‌رفته از خود··· ۲۳۰
ابراز حرف··· ۲۳۰
شکر یا نمک ۲۳۱
غم عشق··· ۲۳۱
خیال··· ۲۳۲
رسم کشتن··· ۲۳۲
دل بی‌بیان··· ۲۳۳
گوشه‌های دستگاه شور··· ۲۳۵
بوسلیک ۲۳۵
پروانه··· ۲۳۵
حسینی ۲۳۶
حسینی ۲۳۶
خجسته··· ۲۳۶
خجسته··· ۲۳۷
رجز··· ۲۳۷
زنگوله··· ۲۳۸
زنگوله··· ۲۳۸
شور گلپا··· ۲۳۸
شور سبک عبدالوهاب شهیدی ۲۳۹
شهناز··· ۲۳۹
فغان··· ۲۴۰
کرشمه··· ۲۴۰
کشته مرده··· ۲۴۰
گلریز··· ۲۴۱
مویه··· ۲۴۱
نحیب··· ۲۴۱
نحیب··· ۲۴۲
نعره··· ۲۴۲
نغمه··· ۲۴۲
نغمه··· ۲۴۳
نفیر··· ۲۴۳
نفیر··· ۲۴۳
نفیر··· ۲۴۴
نهاوندی ۲۴۴
هنگامه··· ۲۴۴
دستگاه افشاری ۲۴۵
آتش آه··· ۲۴۶
درآمد··· ۲۴۶
عراق··· ۲۴۶
«رهاو» و برگشت به درآمد··· ۲۴۶
غنچهٔ پرچاک ۲۴۷
درآمد··· ۲۴۷
عراق··· ۲۴۷
رهاو··· ۲۴۷
سوز دل··· ۲۴۸
درآمد··· ۲۴۸
عراق··· ۲۴۸
«رهاو» و «نوا»··· ۲۴۸
روان روشن··· ۲۴۸
درآمد··· ۲۴۸
عراق··· ۲۴۹
رهاو··· ۲۴۹
گوشهٔ قرایی ۲۴۹
درآمد··· ۲۴۹
عراق··· ۲۴۹
قصّهٔ دیدن··· ۲۵۰
جلوهٔ استاد··· ۲۵۱
مداحی می ۲۵۱
عالم عشق··· ۲۵۲
اختیار کار··· ۲۵۲
فرو مرو··· ۲۵۳
حدیث زلف··· ۲۵۳
دل شوریده‌تر··· ۲۵۴
آدم قدیمی ۲۵۴
مقام عزت··· ۲۵۵
بانگ مسلمانی ۲۵۵
گفتار دروغ··· ۲۵۶
کورتر··· ۲۵۶
به‌سان عاشق··· ۲۵۷
لایق··· ۲۵۷
به‌منزل رسیده··· ۲۵۸
میکده··· ۲۵۸
درد نهان··· ۲۵۹
آزاد عشق··· ۲۵۹
نازنین پاک‌نهاد··· ۲۵۹
بیخ و بن··· ۲۶۰
وضوی عشق··· ۲۶۰
لایق··· ۲۶۰
دل شکسته··· ۲۶۱
شب‌های هجر··· ۲۶۱
خواهش بی‌خواهش··· ۲۶۱
وصال پری‌طلعتان··· ۲۶۲
حرف عشق··· ۲۶۲
نشستهٔ یکسر··· ۲۶۲
مستم و دیوانه‌ام··· ۲۶۴
درآمد··· ۲۶۴
عراق مرکب··· ۲۶۴
یاد شیرین··· ۲۶۴
درآمد··· ۲۶۴
عراق··· ۲۶۵
گوشه‌های دستگاه افشاری ۲۶۷
آشوری ۲۶۷
بوسلیک ۲۶۷
پروانه··· ۲۶۸
پروانه··· ۲۶۸
پروانه··· ۲۶۸
چاوشی ۲۶۹
چکاوک ۲۶۹
حدی ۲۶۹
حزین··· ۲۷۰
حزین··· ۲۷۰
حزین··· ۲۷۰
حزین··· ۲۷۱
حزین··· ۲۷۱
حصار··· ۲۷۱
حصار··· ۲۷۲
خجسته··· ۲۷۲
خجسته··· ۲۷۲
رجز··· ۲۷۳
رجز··· ۲۷۳
رجز··· ۲۷۳
رهاو··· ۲۷۴
رهاو··· ۲۷۴
رهاو··· ۲۷۴
زنگوله··· ۲۷۵
سپهر··· ۲۷۵
سلمک ۲۷۵
شرر··· ۲۷۶
شهناز··· ۲۷۶
عراق··· ۲۷۶
قرایی ۲۷۷
قرایی ۲۷۷
قرایی ۲۷۷
قرایی ۲۷۸
قرایی ۲۷۸
قرایی ۲۷۸
ضربی شش‌هشتم··· ۲۷۹
سلمک ۲۷۹
کرشمه··· ۲۷۹
گبری ۲۸۰
گلریز··· ۲۸۰
مخالف··· ۲۸۰
مغلوب··· ۲۸۱
مویه··· ۲۸۱
مویه··· ۲۸۱
مویه··· ۲۸۲
مویه··· ۲۸۲
مویه··· ۲۸۲
مویه··· ۲۸۳
میگلی ۲۸۳
ناقوس··· ۲۸۳
ناقوس··· ۲۸۴
نعره··· ۲۸۴
نعره··· ۲۸۴
نغمه··· ۲۸۵
نغمه··· ۲۸۵
نغمه··· ۲۸۵
نغمه··· ۲۸۶
نغمه··· ۲۸۶
نفیر··· ۲۸۶
نفیر··· ۲۸۷
نفیر··· ۲۸۷
نفیر··· ۲۸۷
نفیر··· ۲۸۸
نیریز··· ۲۸۸
نیریز··· ۲۸۸
نیریز··· ۲۸۹
دستگاه سه‌گاه··· ۲۹۱
خانه خدا··· ۲۹۱
درآمد··· ۲۹۱
مویه··· ۲۹۲
مخالف··· ۲۹۲
مخالف سبک گلپا··· ۲۹۲
مغلوب··· ۲۹۲
بزم محبت··· ۲۹۲
درآمد··· ۲۹۲
مویه··· ۲۹۳
مخالف··· ۲۹۳
مغلوب··· ۲۹۳
قلب تیره و تار··· ۲۹۳
طاعت سی‌ساله··· ۲۹۴
حدیث دوست··· ۲۹۴
آشفتهٔ بی‌دل··· ۲۹۴
ننگ و نام··· ۲۹۵
چشمان محبت··· ۲۹۵
دلق مرقع··· ۲۹۵
اول خدا··· ۲۹۶
خواب بیداران··· ۲۹۶
رهرو عشق··· ۲۹۶
پروای درویشان··· ۲۹۷
عالم بی‌منتها··· ۲۹۷
حجاب خود··· ۲۹۷
دلِ دلبردیده··· ۲۹۸
خواب و خور··· ۲۹۸
چه لن‌ترانی ۲۹۸
عشق تو بس··· ۲۹۹
نشان خوبی ۲۹۹
زهی طریقت و ملت··· ۲۹۹
زندگی جانان··· ۳۰۰
خون‌بهای تو··· ۳۰۰
خوش‌باوری ۳۰۱
خوبان دلدار··· ۳۰۱
پیش‌قدم··· ۳۰۱
قلیان··· ۳۰۲
آرزو··· ۳۰۲
کوی دوست··· ۳۰۳
پروانه··· ۳۰۳
گوشه‌های دستگاه سه‌گاه··· ۳۰۵
بوسلیک ۳۰۵
بیات··· ۳۰۵
بیداد··· ۳۰۶
پروانه··· ۳۰۶
پروانه··· ۳۰۶
پروانه··· ۳۰۷
چکاوک ۳۰۷
حزین··· ۳۰۷
حزین··· ۳۰۸
حزین··· ۳۰۸
حزین··· ۳۰۸
حصار··· ۳۰۹
حصار··· ۳۰۹
خجسته··· ۳۰۹
خجسته··· ۳۱۰
خجسته··· ۳۱۰
خجسته··· ۳۱۰
خجسته··· ۳۱۱
رجز··· ۳۱۱
رجز··· ۳۱۱
رهاو··· ۳۱۲
زنگوله··· ۳۱۲
زنگوله··· ۳۱۲
سپهر··· ۳۱۳
سپهر··· ۳۱۳
سلمک ۳۱۳
سلمک ۳۱۴
شور··· ۳۱۴
شور··· ۳۱۴
شور حسینی ۳۱۵
شهرآشوب··· ۳۱۵
شهناز··· ۳۱۶
شهناز··· ۳۱۶
شهناز··· ۳۱۶
قرایی ۳۱۷
قرایی ۳۱۷
کرشمه··· ۳۱۷
کوچه‌باغی ۳۱۸
کوچه‌باغی ۳۱۸
گبری ۳۱۸
گبری ۳۱۹
گلریز··· ۳۱۹
گلریز··· ۳۱۹
گلریز··· ۳۲۰
منصوری ۳۲۰
منصوری ۳۲۰
مویه··· ۳۲۱
مویه··· ۳۲۱
نحیب··· ۳۲۱
نحیب··· ۳۲۲
نحیب··· ۳۲۲
نحیب··· ۳۲۲
نعره··· ۳۲۳
نعره··· ۳۲۳
نغمه··· ۳۲۳
نغمه··· ۳۲۴
نفیر··· ۳۲۴
نفیر··· ۳۲۴
نفیر··· ۳۲۵
نواب··· ۳۲۵
نواب··· ۳۲۵
مثنوی ۳۲۷
دستگاه مثنوی سه‌گاه··· ۳۲۷
مثنوی ۳۲۷
سوختم··· ۳۲۸
درآمد··· ۳۲۸
مویه··· ۳۲۸
مخالف··· ۳۲۸
دستگاه ابوعطا··· ۳۲۹
جرم··· ۳۲۹
درآمد··· ۳۲۹
حجاز··· ۳۳۰
حیران زلف··· ۳۳۰
چاردیوار خود··· ۳۳۱
سِر سبکسری ۳۳۲
عالم جلوه‌گر··· ۳۳۳
کور مشعل‌دار··· ۳۳۳
صدهزار آزار··· ۳۳۳
زن زشت··· ۳۳۴
روزگار··· ۳۳۴
مددی ۳۳۵
برج صفا··· ۳۳۵
مایهٔ غوغا··· ۳۳۶
رفیقِ مقدّم··· ۳۳۶
صد و یکی ۳۳۶
لطف تو··· ۳۳۷
احوال دل نکو··· ۳۳۷
مِهر ازلی ۳۳۷
تیشه‌ها··· ۳۳۸
کیست؟··· ۳۳۸
تأویل خویش··· ۳۳۸
درون جان··· ۳۳۹
سِرّ خدا··· ۳۳۹
بحر بخشایش··· ۳۴۰
خوش تماشا··· ۳۴۰
کباب ظالم··· ۳۴۰
شب سوختگان··· ۳۴۱
آتش دل··· ۳۴۱
گوشه‌های دستگاه ابوعطا··· ۳۴۳
بختیاری ۳۴۳
چکاوک ۳۴۳
حجاز··· ۳۴۴
حزین··· ۳۴۴
حزین··· ۳۴۵
حصار··· ۳۴۵
حصار··· ۳۴۵
حصار··· ۳۴۶
حصار··· ۳۴۶
خجسته··· ۳۴۶
خجسته··· ۳۴۷
راجعه··· ۳۴۷
راجعه··· ۳۴۷
رجز··· ۳۴۸
ریز··· ۳۴۸
زنگوله··· ۳۴۸
شور··· ۳۴۹
شهرآشوب··· ۳۴۹
شهناز··· ۳۴۹
ضربی ۳۵۰
ضربی ۳۵۰
عشاق··· ۳۵۱
گبری ۳۵۱
مغلوب··· ۳۵۲
منصوری ۳۵۲
مویه··· ۳۵۲
مویه··· ۳۵۳
مهربانی ۳۵۳
مهربانی ۳۵۳
ناقوس··· ۳۵۴
نحیب··· ۳۵۴
نحیب··· ۳۵۴
نعره··· ۳۵۵
نغمه··· ۳۵۵
دستگاه ماهور··· ۳۵۷
زیرک ۳۵۷
درآمد··· ۳۵۷
حصار··· ۳۵۸
شکسته··· ۳۵۸
رقص ماه··· ۳۵۸
کم گوی ۳۵۹
حیات جان··· ۳۶۰
برج دی ۳۶۰
رشادت عشق··· ۳۶۱
شکست توبه··· ۳۶۱
جواب··· ۳۶۲
روز غم··· ۳۶۲
روز حشر··· ۳۶۲
زیباست··· ۳۶۳
حکم ازلی ۳۶۳
رعیت زلف··· ۳۶۴
نفَس خلق··· ۳۶۴
سفر حرام··· ۳۶۴
شکر عشق··· ۳۶۵
هفت دریا··· ۳۶۵
عاشق ضد··· ۳۶۶
گوش کسان··· ۳۶۶
گوشه‌های دستگاه ماهور··· ۳۶۷
بیداد··· ۳۶۷
پهلوی ۳۶۷
حصار··· ۳۶۸
حصار··· ۳۶۸
رجز··· ۳۶۸
سلمک ۳۶۹
شور··· ۳۶۹
شهرآشوب··· ۳۶۹
قرایی ۳۷۰
کشته مرده··· ۳۷۰
گبری ۳۷۱
مویه··· ۳۷۱
نغمه··· ۳۷۱
نهاوندی ۳۷۲
نهاوندی ۳۷۲
نیشابوری ۳۷۳
دستگاه همایون··· ۳۷۵
صفای سایه··· ۳۷۵
درآمد··· ۳۷۵
چکاوک ۳۷۶
بیداد··· ۳۷۶
ره عشق··· ۳۷۶
درآمد··· ۳۷۶
چکاوک ۳۷۶
بیداد··· ۳۷۷
جناب عشق··· ۳۷۷
درآمد··· ۳۷۷
چکاوک ۳۷۸
بیداد··· ۳۷۸
جرم من··· ۳۷۸
درآمد··· ۳۷۸
چکاوک ۳۷۹
راجعه··· ۳۷۹
آفتاب‌نشست··· ۳۸۰
رام نفس··· ۳۸۰
حرف جانسوز··· ۳۸۰
خبر ناله··· ۳۸۱
شرط قابلیت··· ۳۸۱
کتاب حقیقت··· ۳۸۱
آتش غم··· ۳۸۲
بی‌حاصلی ۳۸۲
شرم همت··· ۳۸۲
کار کردن··· ۳۸۳
خاک پا··· ۳۸۳
گوهر عالم··· ۳۸۴
عالم محسوس··· ۳۸۴
چرخ بازیگر··· ۳۸۵
قدرناشناس··· ۳۸۵
نقّاش تویی ۳۸۵
خواهم نتوانم··· ۳۸۶
لاف··· ۳۸۶
قرب حق··· ۳۸۷
سازی ۳۸۷
دادهٔ رایگان··· ۳۸۸
پسند خوش‌تر··· ۳۸۸
تجلی جمال··· ۳۸۹
چشم فتّانه··· ۳۸۹
همرنگ عشق··· ۳۹۰
هیچ··· ۳۹۱
چنان باش··· ۳۹۱
گوشه‌های دستگاه همایون··· ۳۹۳
بختیاری ۳۹۳
درآمد··· ۳۹۳
چکاوک و بیداد··· ۳۹۳
راجعه و عشاق··· ۳۹۳
بختیاری ۳۹۴
بوسلیک ۳۹۴
بیداد··· ۳۹۴
بیداد··· ۳۹۵
پروانه··· ۳۹۵
چکاوک ۳۹۵
چکاوک ۳۹۶
چکاوک ۳۹۶
حزین··· ۳۹۶
حزین··· ۳۹۷
حزین··· ۳۹۷
حصار··· ۳۹۷
حصار··· ۳۹۸
خجسته··· ۳۹۸
خجسته··· ۳۹۸
رجز··· ۳۹۹
ریز··· ۳۹۹
شهناز··· ۳۹۹
عشاق··· ۴۰۰
کرشمه··· ۴۰۰
مثنوی ۴۰۰
مویه··· ۴۰۱
مویه··· ۴۰۱
مویه··· ۴۰۱
ناقوس··· ۴۰۲
ناقوس··· ۴۰۲
ناقوس··· ۴۰۲
نحیب··· ۴۰۳
نحیب··· ۴۰۳
نغمه··· ۴۰۳
نغمه··· ۴۰۴
نغمه··· ۴۰۴
نغمه··· ۴۰۴
نفیر··· ۴۰۵
نواب··· ۴۰۵
نیریز··· ۴۰۵
نیریز··· ۴۰۶
دستگاه شوشتری ۴۰۷
خوشا تو··· ۴۰۷
درآمد··· ۴۰۷
بیداد··· ۴۰۸
راجعه··· ۴۰۸
دست تولاّ··· ۴۰۸
درآمد··· ۴۰۸
بیداد··· ۴۰۸
راجعه··· ۴۰۹
مادر رنج‌آشنا··· ۴۰۹
هنگامهٔ آدم··· ۴۱۰
راز مگوی ۴۱۰
بیگانه··· ۴۱۱
ننگ و رنگ··· ۴۱۱
عاشقم دیوانه‌ام··· ۴۱۲
خاک تحمل··· ۴۱۲
سایهٔ بی‌طاقت··· ۴۱۳
من توام··· ۴۱۳
قدر کار··· ۴۱۳
منّت نامرد··· ۴۱۴
غیر کجا؟··· ۴۱۴
حضور دل··· ۴۱۴
گوشه‌های دستگاه شوشتری ۴۱۵
چکاوک ۴۱۵
حدی ۴۱۵
حزین··· ۴۱۶
حصار··· ۴۱۶
راسته‌خوانی یا سبک عبدالوهاب··· ۴۱۶
شهرآشوب··· ۴۱۷
شهناز··· ۴۱۷
غم‌انگیز··· ۴۱۸
قرایی ۴۱۸
قرایی ۴۱۸
کشته‌مرده··· ۴۱۹
گلریز··· ۴۱۹
مخالف··· ۴۱۹
مغلوب··· ۴۲۰
مویه··· ۴۲۰
میگلی ۴۲۰
ناقوس··· ۴۲۱
ناقوس··· ۴۲۱
نغمه··· ۴۲۱
نفیر··· ۴۲۲
نهاوندی ۴۲۲
دستگاه چارگاه··· ۴۲۳
ساختار چارگاه··· ۴۲۳
بهترین گوشه‌ها··· ۴۲۳
غریب شهر··· ۴۲۴
درآمد··· ۴۲۴
زابل··· ۴۲۴
مخالف!··· ۴۲۴
بار توحید··· ۴۲۵
حلاوت زهر··· ۴۲۵
درآمد··· ۴۲۵
حصار··· ۴۲۵
شکسته··· ۴۲۶
رقص پروانه··· ۴۲۶
درآمد··· ۴۲۶
دیار بی‌نام··· ۴۲۷
یک خروش··· ۴۲۸
محو صنم··· ۴۲۹
شکار مژه··· ۴۲۹
زندان تو··· ۴۲۹
دیار دوست··· ۴۳۰
معشوق جویا··· ۴۳۰
برگ و ساز دین··· ۴۳۱
مسافر··· ۴۳۱
بشکن بشکن··· ۴۳۱
نخواهم··· ۴۳۲
نادان دوست··· ۴۳۲
کام وصل··· ۴۳۳
عشق پوشیده··· ۴۳۳
استعداد سعادت··· ۴۳۳
مهر تو··· ۴۳۴
نفس محکوم··· ۴۳۴
کمال ذرّه··· ۴۳۵
کفر ناامیدی ۴۳۵
جفای خلق··· ۴۳۶
گوشه‌های دستگاه چارگاه··· ۴۳۷
آشوری ۴۳۷
پروانه··· ۴۳۷
چاوشی ۴۳۸
چکاوک ۴۳۸
چکاوک ۴۳۸
چهارمضراب··· ۴۳۹
چهارمضراب··· ۴۳۹
حزین··· ۴۳۹
حزین··· ۴۴۰
حزین··· ۴۴۰
حصار··· ۴۴۰
حصار··· ۴۴۱
خجسته··· ۴۴۱
زابل··· ۴۴۱
زابل··· ۴۴۲
زابل··· ۴۴۲
زابل··· ۴۴۲
زابل··· ۴۴۳
زنگوله··· ۴۴۳
سلمک ۴۴۳
شور··· ۴۴۴
شهناز··· ۴۴۴
شهرآشوب··· ۴۴۴
غیب··· ۴۴۵
ضربی ۴۴۵
کرشمه··· ۴۴۵
کرشمه··· ۴۴۶
کرشمه··· ۴۴۶
گبری ۴۴۶
گبری ۴۴۷
گلریز··· ۴۴۷
مویه··· ۴۴۷
مهربانی ۴۴۸
نحیب··· ۴۴۸
نعره··· ۴۴۸
نغمه··· ۴۴۹
نغمه··· ۴۴۹
نفیر··· ۴۴۹
نفیر··· ۴۵۰
نواب··· ۴۵۰
دستگاه اصفهان··· ۴۵۱
جنون تماشا··· ۴۵۱
درآمد··· ۴۵۱
بیات راجعه··· ۴۵۲
عشاق··· ۴۵۲
عاشق‌کشی ۴۵۲
درآمد··· ۴۵۲
راجعه··· ۴۵۲
عشاق··· ۴۵۳
عراق··· ۴۵۳
ندارد و دارد··· ۴۵۳
اسطبل معمور··· ۴۵۴
فضولی ۴۵۵
صافی اوصاف··· ۴۵۵
کشتی عشق··· ۴۵۵
خاص و عام··· ۴۵۶
خوشان و ناخوشان··· ۴۵۶
هست و نیست یکی ۴۵۶
ساقی‌نامهٔ اصفهان··· ۴۵۷
گوشه‌های دستگاه اصفهان··· ۴۵۹
حزین··· ۴۵۹
راجعه··· ۴۵۹
ساقی‌نامه··· ۴۶۰
ساقی‌نامه··· ۴۶۰
ساقی‌نامه··· ۴۶۱
نیشابور··· ۴۶۲
دستگاه بیات ترک ۴۶۳
فریادرس عاشق··· ۴۶۳
درآمد··· ۴۶۳
مهربانی ۴۶۳
شکسته··· ۴۶۴
بنای محبت··· ۴۶۴
درآمد··· ۴۶۴
مهربانی ۴۶۴
شکسته··· ۴۶۵
فریاد عاشق··· ۴۶۵
دشمن خودسر··· ۴۶۶
جهان کوکب··· ۴۶۷
بوی عشق··· ۴۶۷
دیدهٔ نگران··· ۴۶۸
جلوهٔ حسن··· ۴۶۸
حکایت نی ۴۶۹
غالب تو··· ۴۶۹
آهنگ تنهایی ۴۷۰
تقدیر لطف··· ۴۷۰
افسرده‌دل··· ۴۷۲
امید مغفرت··· ۴۷۲
دویی ۴۷۲
آغاز و انجام··· ۴۷۳
اناالحق··· ۴۷۳
محرم دل‌ها··· ۴۷۳
خندهٔ دیوانه··· ۴۷۴
کام نگار··· ۴۷۵
مثنوی ۴۷۵
مثنوی ۴۷۶
مثنوی ۴۷۶
مثنوی ۴۷۶
پیمانهٔ رسوا··· ۴۷۷
ساقی‌نامه··· ۴۷۷
گوشه‌های دستگاه بیات ترک ۴۷۹
بختیاری ۴۷۹
بوسلیک ۴۷۹
چکاوک ۴۸۰
چهارمضراب··· ۴۸۰
حزین··· ۴۸۰
خجسته··· ۴۸۱
زنگوله··· ۴۸۱
سپهر··· ۴۸۱
سلمک ۴۸۲
عراق··· ۴۸۲
نحیب··· ۴۸۲
نعره··· ۴۸۳
نفیر··· ۴۸۳
نفیر··· ۴۸۳
دستگاه دشتی ۴۸۵
ساز دل··· ۴۸۵
درآمد··· ۴۸۵
راجعه··· ۴۸۶
عشاق··· ۴۸۶
دلبران دل··· ۴۸۶
درآمد··· ۴۸۶
راجعه··· ۴۸۶
عشاق··· ۴۸۶
شور و ریز··· ۴۸۷
غنچه و بوسه··· ۴۸۷
درآمد··· ۴۸۷
راجعه··· ۴۸۷
فامت رعنا··· ۴۸۸
زندهٔ لطف··· ۴۸۹
مشکلِ کنار··· ۴۸۹
پریدیم··· ۴۹۰
رسم آزادی ۴۹۰
تشبیه··· ۴۹۰
باز پرواز··· ۴۹۱
گواه وحدت··· ۴۹۱
همت فکر··· ۴۹۱
مسلمانی تمام··· ۴۹۲
اندیشهٔ کل··· ۴۹۲
غم درد··· ۴۹۳
شتر دیدی، ندیدی ۴۹۳
دیده بدوز··· ۴۹۴
نشان توحید··· ۴۹۴
مکافات عمل··· ۴۹۴
بند نصیب··· ۴۹۵
سفر خلوت··· ۴۹۵
یکی است··· ۴۹۵
دشمن دوست··· ۴۹۶
خبردارترین··· ۴۹۶
فغان··· ۴۹۷
بنای آبادان··· ۴۹۷
آبروی قناعت··· ۴۹۷
برای خود··· ۴۹۸
چشمهٔ فیض··· ۴۹۸
خویش و نیش دولت··· ۴۹۸
تراز ترازو··· ۴۹۹
گوشه‌های دستگاه دشتی ۵۰۱
بوسلیک ۵۰۱
پروانه··· ۵۰۱
پروانه··· ۵۰۲
حزین··· ۵۰۲
حزین··· ۵۰۲
حصار··· ۵۰۳
خجسته··· ۵۰۳
خجسته··· ۵۰۳
راک عبداللّه··· ۵۰۴
راک هندی ۵۰۴
رجز··· ۵۰۵
رجز··· ۵۰۵
زنگوله··· ۵۰۵
سپهر··· ۵۰۶
سپهر··· ۵۰۶
سپهر··· ۵۰۶
سلمک ۵۰۷
شکسته··· ۵۰۷
شهرآشوب··· ۵۰۷
شهرآشوب··· ۵۰۸
شهرآشوب··· ۵۰۸
شهناز··· ۵۰۸
شهناز··· ۵۰۹
عشاق··· ۵۰۹
غم‌انگیز··· ۵۰۹
غیب··· ۵۱۰
کرشمه··· ۵۱۰
کرشمه··· ۵۱۰
کرشمه··· ۵۱۱
گبری ۵۱۱
گبری ۵۱۱
مغلوب··· ۵۱۲
مغلوب··· ۵۱۲
منصوری ۵۱۲
منصوری ۵۱۳
منصوری ۵۱۳
مویه··· ۵۱۳
مویه··· ۵۱۴
مویه··· ۵۱۴
مویه··· ۵۱۴
مهربانی ۵۱۵
ناقوس··· ۵۱۵
ناقوس··· ۵۱۵
ناقوس··· ۵۱۶
ناقوس··· ۵۱۶
نحیب··· ۵۱۶
نحیب··· ۵۱۷
نحیب··· ۵۱۷
نحیب··· ۵۱۷
نعره··· ۵۱۸
نعره··· ۵۱۸
نغمه··· ۵۱۸
نفیر··· ۵۱۹
نفیر··· ۵۱۹
نفیر··· ۵۱۹
نفیر··· ۵۲۰
نواب··· ۵۲۰
نهاوندی ۵۲۰
درآمد··· ۵۲۰
راجعه··· ۵۲۱
عشاق··· ۵۲۱
نهاوندی ۵۲۱
نیریز··· ۵۲۱
هیهات··· ۵۲۲
دستگاه دشتستانی ۵۲۳
بی‌تو··· ۵۲۳
درآمد··· ۵۲۳
راجعه··· ۵۲۳
عشاق··· ۵۲۴
ویرانهٔ عشق··· ۵۲۴
غمزهٔ شوخ··· ۵۲۵
فریاد بی‌وقفه··· ۵۲۵
دریای تلاطم··· ۵۲۶
شب راز··· ۵۲۶
مهربانی ۵۲۷
گوشهٔ درآمد··· ۵۲۷
دستگاه شور شیراز··· ۵۲۹
نصیب ما و تو··· ۵۲۹
درآمد··· ۵۲۹
راجعه··· ۵۲۹
عشاق··· ۵۳۰
آشنایی ۵۳۰
دل‌تنگی ۵۳۰
درآمد··· ۵۳۰
راجعه··· ۵۳۱
عشاق··· ۵۳۱
غرقاب خون··· ۵۳۱
گوشه‌ای از دستگاه شور شیراز··· ۵۳۲
لیلی و مجنون··· ۵۳۲
دستگاه راستِ پنج‌گاه··· ۵۳۳
سرخوش مینا··· ۵۳۳
درآمد··· ۵۳۳
درآمد··· ۵۳۴
راجعه··· ۵۳۴
عراق··· ۵۳۴
بی‌دیده··· ۵۳۴
سودای دوست··· ۵۳۵
خنجر ابرو··· ۵۳۵
مه‌نشین··· ۵۳۶
گنج قناعت··· ۵۳۷
دوا نمی‌پذیرم··· ۵۳۷
حکمت او··· ۵۳۷
سر مستانه··· ۵۳۸
نفس آسوده··· ۵۳۸
غم‌های من··· ۵۳۹
این کجا و آن کجا··· ۵۳۹
راست و یک‌رو··· ۵۴۰
دوستِ دوست··· ۵۴۰
نزدیک‌تر دورتر··· ۵۴۰
شرمِ دیده··· ۵۴۱
گوشه‌های دستگاه راست پنج‌گاه··· ۵۴۳
بوسلیک ۵۴۳
بوسلیک ۵۴۳
چهارمضراب··· ۵۴۴
حصار··· ۵۴۴
حصار··· ۵۴۵
خجسته··· ۵۴۵
سپهر··· ۵۴۵
کرشمه··· ۵۴۶
نعره··· ۵۴۶
نغمه··· ۵۴۶
نفیر··· ۵۴۷
نواب··· ۵۴۷
دستگاه دوگاه··· ۵۴۹
حجاب ره··· ۵۴۹
نگار شهر··· ۵۴۹
حفظ مراتب··· ۵۵۰
تو من··· ۵۵۰
گوشه‌های دستگاه دوگاه··· ۵۵۱
پروانه··· ۵۵۱
چهارمضراب··· ۵۵۱
حزین··· ۵۵۲
حصار··· ۵۵۲
خجسته··· ۵۵۲
شور··· ۵۵۳
شور··· ۵۵۳
کرشمه··· ۵۵۳
کرشمه··· ۵۵۴
کرشمه··· ۵۵۴
گلریز··· ۵۵۴
منصوری ۵۵۵
میگلی ۵۵۵
نیریز··· ۵۵۵
نفیر··· ۵۵۶
نواب··· ۵۵۶
دستگاه نوا··· ۵۵۷
ملک جهان··· ۵۵۷
درآمد··· ۵۵۷
راجعه··· ۵۵۷
عشاق··· ۵۵۸
مبطِل کلام··· ۵۵۸
پنهانِ خویشتن··· ۵۵۸
سرای خلل··· ۵۵۹
درآمد··· ۵۵۹
شرط اول··· ۵۵۹
آشوب مکاران··· ۵۶۰
دل نالان··· ۵۶۱
بالاتر از ماه··· ۵۶۱
ملک خدای ۵۶۲
بیدار عشق··· ۵۶۲
نوا··· ۵۶۳
گوشه‌های دستگاه نوا··· ۵۶۵
بوسلیک ۵۶۵
چکاوک ۵۶۶
حزین··· ۵۶۶
حصار··· ۵۶۶
خجسته··· ۵۶۷
خجسته··· ۵۶۷
راک عبداللّه··· ۵۶۷
رجز··· ۵۶۸
رهاو··· ۵۶۸
زنگوله··· ۵۶۸
شیراز··· ۵۶۹
غم‌انگیز··· ۵۶۹
قرایی ۵۶۹
قرایی ۵۷۰
کرشمه··· ۵۷۰
گبری ۵۷۰
مثنوی ۵۷۱
منصوری ۵۷۱
مویه··· ۵۷۲
مویه··· ۵۷۲
ناقوس··· ۵۷۲
نغمه··· ۵۷۳
ترکیب‌خوانی یک و دو··· ۵۷۵
شمار ردیف‌ها··· ۵۷۷
نمایهٔ آثار حضرت آیت‌اللّه العظمی نکونام(مد ظله العالی)··· ۵۸۱
* * *
پیش‌گفتار
دانش موسیقی، از پیچیده‌ترین و مدرن‌ترین علوم روز و در عین‌حال از کهن‌ترین آن‌هاست. پیشینهٔ آن، اندیشه‌های بلندِ حکیمانی چون ارسطو، ابن‌سینا و فارابی را در کارنامهٔ خود دارد. موضوع این دانش، صوت و صدای متناسب، خوش و موزون است. صوت گستره‌ای از صوت حق دارد که نمونه‌ای از آن، وحی پیامبران است. صوت‌های بدیع ملکوت که عارفان با سَماع معنوی به استقبال آن می‌روند، نمونه‌ای دیگر از صوت و صداست. صوت در طبیعت، جلوه‌ها و چهره‌های بی‌شماری دارد. صدای خوش و آرام‌بخش شُرشر آبشار و نوای دلنشین و مستانهٔ چهچههٔ بلبلان، نالهٔ حزین باد بر درختان صنوبر، صدای امواج دریاها و خنکای نسیم سحری و لطافت نسیم صبحگاهان، همه موسیقای خاص خود را دارد. صوت و صدا و آواز موهبتی است که حضرت حق‌تعالی به انسان به‌طور خاص عطا فرموده است. این موهبت، زبان دل می‌باشد که با ضربه‌ها و زخمه‌های عروق و اعصاب به حرکت در می‌آید.
صوت نماد حیات و حرکت هر پدیده‌ای است. کسی صوت ندارد که جنبش و رویشی در نهاد او نیست. صوت اگر موزون باشد، موسیقی می‌گردد. صوت می‌تواند صوت حق باشد یا صدای باطل. باطل با صوت و صدای خود است که به جبههٔ حق می‌تازد و جبههٔ حق نیز با صوت و صدای خود است که می‌تواند باطل را به محاق برد. ما در نوشتهٔ تفصیلی «فقه غنا و موسیقی» با تحلیل فقهی و علمی ثابت نموده‌ایم استفاده از صدای موزون و غنا و موسیقی و خوشامد داشتن طبیعی از آن، به خودی خود و به صورت معنوی و به گونهٔ ذاتی هیچ‌گونه اشکال شرعی، عقلی و عاطفی ندارد. مشکلات این حوزه مربوط به زمینه‌های خارجی و عارضی بر موسیقی است و اگر این زمینه‌ها حتی در حوزهٔ قرائت قرآن‌کریم نیز وارد شود، آن را به اشکال مبتلا می‌کند.
«آواز»، «آهنگ»، «غنا» و «موسیقی» ریحانهٔ طبیعت و زبان احساسی است که می‌تواند غذای سالم روح گردد و روان و تمامی سلول‌های حیوان و آدمی و دیگر پدیده‌ها را آرامش بخشد؛ همان‌طور که خواب و خوراک و دیگر تمایلات طبیعی سالم غذای روح می‌باشد و موجبات آرامش و استراحت آن را فراهم می‌آورد. موسیقی می‌تواند جنبهٔ دارویی و درمانی داشته باشد و پاسخ‌گوی نیازهای عاطفی و احساسات انسانی باشد و مشکلات و بیماری‌های او را برطرف نماید. موسیقی و صدای موزون از نهاد هر پدیده‌ای بیرون می‌آید و با آرامش‌بخشی به روان آدمی او را به باغ و بوستان یا صحرا و بیابان می‌کشاند و در سحرگاهان، صبحگاهان یا شب‌های تنهایی اهل دل، مونس آنان با حضرت حق‌تعالی می‌گردد و عشق، نشاط، سرور، شور، حزن، ملاحت، سرمستی، مناجات و دیگر انگیزه‌های کام‌یابی و حالات روحی روانی و عرفانی را در انسان زنده می‌سازد و بستر سالم‌سازی اندیشه و دل را در او پدید می‌آورد.
فن «موسیقی» که شاخه‌ای از ریاضیات به شمار می‌رود، از پیچیده‌ترین هنرهای انسان در این زمانه است که در این میان، «موسیقی و ردیف‌های ایرانی» از اصیل‌ترین نوع آن می‌باشد و اساتید بزرگی به خود دیده است.
در آواز و موسیقی سال‌هایی را از سال ۱۳۴۷ و از همان اوان نونهالی، شاگرد جناب استاد «حسن گلچین» بودم. استاد گلچین، در اخلاق، ادب، ایمان، کمال، صوت و صدا، در ردیف بزرگان قرار داشت. نوشتار حاضر، برخی از مطالب این صنعت، در کش و قوسی پنجاه‌ساله است که اینک در نوشتار حاضر و در دو بخش تنظیم شده است.
دستگاه‌ها و گوشه‌ها
دستگاه‌ها هم‌چون خیابان‌های اصلی و گوشه‌ها چون کوچه پس‌کوچه‌های شناخته شده و ناشناس می‌باشد. در موسیقی و آواز ایرانی هفت دستگاه مشهور وجود دارد: شور، همایون، ماهور، سه‌گاه، چارگاه، نوا و راست پنج‌گاه.
دستگاه شور، مادر دستگاه‌هاست. این دستگاه متعلقات متعددی دارد؛ از جمله: افشاری، دشتی، ابوعطا، بیات‌ترک، کردبیات و بیات اصفهان.
ما در این کتاب هریک از افشاری، دشتی، ابوعطا، همایون، بیات ترک، شوشتری، شور، شور شیراز، مثنوی، اصفهان، سه‌گاه، چارگاه، ماهور، نوا و راست پنج‌گاه را دستگاهی مستقل از دستگاه‌های موسیقی ایرانی دانسته و به آموزش آن همت گمارده‌ایم.
این نوشته ابتدا به همان سال ۱۳۴۷ تهیه شد و بعدها آن را متن آموزشی درس موسیقی خود برای برخی از طلاب حوزهٔ علمیهٔ قم قرار دادم که هم‌اینک گزیده‌ای از آن در ساختار کتاب حاضر ارایه می‌گردد؛ به این امید که عالمان علوم دینی بتوانند خود را به موضوع موسیقی هرچه بیش‌تر نزدیک کنند و با شناسایی کامل این موضوع و ملاک و مناط آن، به پژوهش‌های فقهی در زمینهٔ تبیین دقیق محدودهٔ حکم جواز و منع و حلیت و حرمت آن بپردازند و آموزه‌های دینی در این موضوع پر نزاع را به‌خوبی استنباط نمایند و بدرستی به حقایق راه یابند و از جمودگرایی یا التقاط و اباحه‌گری در زمینه‌های ممنوع موسیقی و غنا دور بمانند.
خاطرنشان می‌گردد ما به مدت دو سال بحث‌های فقهی موسیقی را در درس خارج فقه خود مطرح ساخته و به بررسی موضوع، ملاک و حکم موسیقی و غنا به صورت گسترده پرداخته‌ایم که حاصل آن در چندین جلد و با عنوان «فقه غنا و موسیقی» منتشر شده است و علاقمندان برای دستیابی به نظرگاه‌های ویژهٔ ما در این موضوع، لازم است به آن نوشتار تفصیلی مراجعه نمایند.
ما در این کتاب، با رویکردی علمی، از صوت موزون و غنایی و آموزش دستگاه‌ها و گوشه‌های موسیقایی سخن می‌گوییم. البته پیش از آن، بررسی حقیقت خارجی موسیقی را از دیدگاه علم تجربی و فلسفه، موضوع بحث قرار داده‌ایم. در این کتاب، هم از فلسفه (هستی‌شناسی) موسیقی می‌گوییم و هم مهندسی غناخوانی و چگونگی دستگاه‌ها و گوشه‌های آن‌ها.
کتاب حاضر با نازک‌اندیشی و ظرافت‌هایی که در تبیین موضوع صوت، موسیقی، تبیین دستگاه‌ها و گوشه‌های آن‌ها دارد، می‌تواند به عنوان منبعی مطمئن برای شناخت موسیقی و آموزش دستگاه‌ها و برخی از گوشه‌های مهم آن‌ها، مورد توجه و استفاده قرار گیرد.
شایان ذکر است برخی از اشعاری را که برای دستگاه و گوشه‌ای آمده است، می‌شود در دستگاه‌ها و گوشه‌های دیگر نیز به تناسب آورد و مایه‌ها و گوشه‌ها و اشعار را به هم آمیخت. این اشعار با کمال دقت و صبر آزموده شده و سپس آموزشی گردیده است.
هم‌چنین باید توجه داشت برخی از این اشعار محتوایی مغایر با عرفان، فلسفه و هستی‌شناسی ما دارد و نقل یک شعر به معنای تأیید محتوای آن نمی‌باشد.
