باید در برابر شدت عمل‌های نامعقول والدین صابر و بردبار و نیز شیرین و خوش‌رفتار بود. اگر پدر و مادر گفته‌ای مشرکانه داشته باشند نباید به آن‌ها بی‌حرمتی نمود؛ چرا که از سر ناآگاهی سخنی می‌گویند و باید توجیه شوند. در امور اصولی و در پایه‌های زندگی مانند تحصیل و ازدواج نیز اگر آنان سخن نامعقولی داشته باشند، نباید از آنان دفاع نمود و امر آنان اطاعت‌پذیری ندارد…..
«وَقَضَی رَبُّک أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیاهُ وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانا إِمَّا یبْلُغَنَّ عِنْدَک الْکبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کلاَهُمَا فَلاَ تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلاً کرِیما»(۱).
ـ و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر خود احسان کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو در کنار تو به سال‌خوردگی رسیدند به آن‌ها حتی اوف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آن‌ها سخنی شایسته بگوی.
بیان: خداوند چنان شأن و مقام پدر و مادر را خطیر و والا می‌داند که بی‌درنگ بعد از حکم به توحید و یکتاپرستی، احسان به پدر و مادر را توصیه می‌نماید، نه احترام به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله یا امامان معصوم علیهم‌السلام .
توصیهٔ: «قَوْلاً کرِیما» به این معناست که اگر پدر و مادر ضعیف و از پاافتاده شدند، نباید بزرگی شأن آن‌ها را فراموش کرد.
خداوند در آیهٔ بعد با تعبیر زیبای: «وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ»به فرزند توصیه می‌نماید نسبت به آنان چهره‌ای گشاده داشته و با رحمت، نرمی، شیرینی و خوبی از آنان اطاعت نماید: «وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا کمَا رَبَّیانِی صَغِیرا»(۲)؛ و از سر مهربانی بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو: پروردگارا، آن دو را رحمت کن؛ چنان‌که مرا در خردی پروردند.
دین اسلام پدر و مادر را به‌روشنی و شکوفایی ولی نعمت انسان خوانده است اما این بدان معنا نیست که انسان خود را در برابر آنان خوار و ذلیل نماید و چنان‌چه امر به معصیت کردند، از ایشان پیروی داشته باشد، بلکه باید آن را با نرمی و شیرینی پاسخ گفت: «وَوَصَّینَا الاْءِنْسَانَ بِوَالِدَیهِ حُسْنا وَإِنْ جَاهَدَاک لِتُشْرِک بِی مَا لَیسَ لَک بِهِ عِلْمٌ فَلاَ تُطِعْهُمَا إِلَی مَرْجِعُکمْ فَأُنَبِّئُکمْ بِمَا کنْتُمْ تَعْمَلُونَ»(۳)؛ و به انسان سفارش کردیم به پدر و مادر خود نیکی کند ولی اگر آن‌ها با تو درکوشند تا چیزی را که بدان علم نداری با من شریک گردانی از ایشان اطاعت مکن. سرانجامتان به‌سوی من است و شما را از حقیقت آن‌چه انجام می‌دادید باخبر خواهم کرد.
حتی اگر پدر و مادر گفته‌ای مشرکانه داشته باشند نباید به آن‌ها بی‌حرمتی نمود؛ چرا که از سر ناآگاهی سخنی می‌گویند و باید توجیه شوند. در امور اصولی و در پایه‌های زندگی مانند تحصیل و ازدواج نیز اگر آنان سخن نامعقولی داشته باشند، نباید از آنان دفاع نمود و امر آنان اطاعت‌پذیری ندارد.
آیه‌ای دیگر لزوم خوش‌رفتاری با والدین را چنین تعلیل می‌نماید: «وَوَصَّینَا الاْءِنْسَانَ بِوَالِدَیهِ، حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنا عَلَی وَهْنٍ، وَفِصَالُهُ فِی عَامَینِ أَنِ اشکرْ لِی وَلِوَالِدَیک، إِلَی الْمَصِیرُ»(۴)؛ و انسان را دربارهٔ پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش به او باردار شد. سستی بر روی سستی و از شیر باز گرفتنش در دو سال است. آری به او سفارش کردیم که شکرگزار من و پدر و مادرت باش که بازگشت همه به سوی من است.
خداوند به انسان دربارهٔ پدر و مادر سفارش می‌کند و پیش از این که بفرماید در برابر آنان باید چگونه بود، نخست علت آن را بیان می‌دارد و می‌فرماید آن‌ها زحمت دوران جنینی و کودکی تو را کشیده‌اند. سپس «وَوَصَّینَا» را تفسیر می‌کند و می‌فرماید: «أَنِ اشکرْ لِی وَلِوَالِدَیک»؛ شکر من و پدر و مادرت را نما. خداوند در این‌جا نیز پدر و مادر را در کنار خود می‌نشاند و توصیه به حسن رفتار با آنان نماید. توصیهٔ به شکر حتی در مورد نعمت پیامبران و اولیای الهی در قرآن کریم نیامده است.
باید در برابر شدت عمل‌های نامعقول والدین صابر و بردبار و نیز شیرین و خوش‌رفتار بود و آنان را چنین دعا نمود: خدایا، به پدر و مادر من رحم نما؛ چون مرا تربیت کرده‌اند؛ چرا که او بدون تربیت آنان از بین می‌رفت؛ اگرچه ممکن است آنان در تربیت خود شدت عمل و تندی یا بدون ملاحظه و ترحم رفتار کرده باشند.
باید توجه داشت در روز قیامت، خداوند از هر کس که قدرتی نسبت به دیگران داشته است؛ مانند: انبیا، حاکمان، پدر و مادر، دربارهٔ شیوهٔ برخوردی که با زیردستان خود داشته‌اند محاسبه می‌نماید! محاسبه نیز به گونهٔ مشاعی می‌باشد؛ چرا که تمام عالم مشاعی است و هیچ چیز فردی در آن وجود ندارد.
- اسراء / ۲۳٫
- اسراء / ۲۴٫
- عنکبوت / ۸٫
- لقمان / ۱۴٫
