عوالم و موجبات رویا و خواب‌های گوناگون چیست و چه اسباب و عللی علت بروز و ظهور رویا در خواب می‌شود و اصولاً آیا رویا می‌تواند عاملی نداشته باشد و اگر نمی‌شود آیا این عوالم تمام مادی است یا این گونه نیست و می‌تواند موجبات تجردی نیز در تحقق آن نقش داشته باشد و تمامی علل و اسباب معنوی و مادی در نوع خود نسبت به تحقق رویا نقش‌آفرین است؟
در پاسخ به این پرسش‌ها، باید جهات مختلفی از آن را مورد بحث قرار داد و نسبت به آن بررسی و تحقیق نمود. ابتدا باید گفت: از آن‌جا که رویا و خواب‌هایی که دیده می‌شود، همچون دیگر پدیده‌های مختلف مادی و مجرد، هرگز نمی‌تواند بدون سبب و علت باشد و همان‌طور که خوابیدن علت دارد و بدون حصول موجبات آن هرگز خوابی تحقق نمی‌پذیرد، رویا و خواب دیدن نیز علل و اسبابی دارد و هرگز ممکن نیست که کسی بدون علل و اسباب گوناگون آن رویایی را ببیند.
عوامل و اسباب این پدیده شگرف درون آدمی را نمی‌توان در امری خاص، محدود و منحصر دانست و همان گونه که عوامل و علل مادی می‌تواند در تحقق آن نقش داشته باشد، آرزوها، اندیشه‌ها، حقایق و معانی عینی و ذهنی دور و نزدیک مرتبط با انسان نیز در آن تاثیر دارد.
البته، کسانی که افکار و اندیشه‌های مادی خشک و صوری دارند، تمام عوامل رویا را در ماده و امور مادی منحصر می‌دانند و امور مادی را علت چنین امری می‌دانند و در تعبیر آن به فراتر از ماده نمی‌اندیشند؛ در حالی که چنین نیست و علل و اسباب این پدیده ظریف در اسباب مادی منحصر نیست.
درست است که شادی‌ها و سرورها و کمبودها و غم‌ها در تحقق رویا نقش عمده‌ای دارد و خواب‌گزار باید به آن توجه داشته باشد و در مقام تعبیر، نخست به روان‌کاوی خواب‌بیننده بپردازد؛ اما این‌گونه امور نمی‌تواند نقش کلی و علت تمامی پدیده رویا باشد و چنین نیست که همه عوامل رویا منحصر در این گونه امور مادی و داخلی باشد.
گاه می‌شود که خاطرات دور و نزدیک انسان در تحقق رویایی نقش دارد و عمق روح و جان انسان، حکایتی را به‌دور از عوالم و موجودات مادی بیان می‌دارد و آینده‌های دور و نزدیکی را به انسان نشان می‌دهد که هرگز زمینه‌های مادی را نمی‌پذیرد.
رویا، ظهوری از جلوه روح و جسم و روان و تن آدمی است که در خواب به خود صورت می‌دهد تا انسان آن را به‌خوبی ببیند؛ خواه آن امر دارای جهات مادی یا فراتر از ماده و امور مادی باشد.
گاه می‌شود خوابی هیچ گونه جهت مادی و زمینه پیشین محسوس ندارد و تنها در رابطه با آینده آدمی یا چیز دیگری می‌باشد و گاه می‌شود امور گذشته مادی را حکایت نماید.