آیت الله نکونام: قیام دین به وجود طلبه هاست.
طلبه ها ایتام آل نبی صل الله علیه و آله هستند. به آنان باید التفات داشت؛ چراکه قیام دین به وجود همین طلبه هاست. اگر اعاظم و بزرگانی در حوزه ها هستند، از میان همین طلبه ها برخاسته اند. این امتحانات برای علم نیست؛ برای این است که روشن شود این ها طلبه اند یا نه. اگر این امتحانات برای علم باشد، باید وسط فیضیه یک تخت بزنید و همه کسانی را که ادعای اجتهاد و استادی دارند امتحان کنید.
آیت الله نکونام: طلبه باید برای تولید علم امتحان و تربیت شود نه برای محفوظات و معلومات
آنچه طلبه را طلبه می سازد قدرت تبیین و تحلیل او از گزاره های علمی و توان بالای نقد او و نیز ایجاد، انشا، تولید و نوآوری اوست و مردم نیز از او چنین انتظاری دارند، نه نقل محفوظات؛ چراکه با گسترش فرهنگ استفاده از رایانه و نرم افزارها و نیز اینترنت، هیچگاه عموم طلبه ها نمی توانند در این زمینه، با آن رقابت نمایند. مدارس و حوزه های علمی باید برای طلبه تمرین و طرح کاد برای تولید علم و ایجاد قدرت انشا در طلبه داشته باشد و نظام امتحانی آن بر این اساس شکل بگیرد، نه بر معیار حفظ معلومات و قدرت محفوظات.
البته این امر می طلبد که نظام حوزه نظامی استادمحور باشد و استاد است که می تواند قدرت انشا و ایجاد را در طلبه کشف نماید و توان اجتهاد و استنباط او را دریابد و طلبه در این صورت است که استعداد و تراوش روحی و فکری خود را در می یابد و به آن دل بسته می شود و انگیزه در او نمی میرد. حافظه گرایی فعلی که بر حوزه ها حاکم است ثمری جز دوری از علم ندارد. طلبه با انشاگرایی و تولید است که می تواند معمار دیگر انسان ها باشد و آنان را دریابد و افکار جامعه را شکل دهد و خود را با جامعه روز خود همراه سازد.
آیت الله نکونام: اگر قدرت تولید علم در طلبه ایجاد نشود، خسته و وازده می شود.
ما نمی توانیم به طلبه ها قدرت انشا و ایجاد بدهیم و آنها را سرگرم امور اخباری و حفظی می کنیم؛ به گونه ای که بعد از مدتی خسته و بی انگیزه می شوند و به میان مردم که می روند نهایت کاری که بزرگان آنان می کنند این است که مسجد یا مدرسه می سازند و به بنایی رو می آورند.
این مشکل نظام نمره محور و امتحان معیار حوزه هاست که نمی تواند روح علاقه و تعلق خاطر به درس را در طلبه بدمد و شکافی را که باید، در زمان طلبگی در او پدید آورد. طلبه ای که این رخنه در او باشد نمی شود او را به هر وسیله ای از فکر کردن و تولید نمودن باز داشت و او را از درس و تحصیل جدا کرد.
آیت الله نکونام: علم انشایی و ایجادی است نه اخباری و نیاز به رخنه در باطن دارد.
ما در صورتی در تبلیغ موفق می شویم که نخست در خود ایجاد رخنه نموده باشیم.
شما اگر نگران فردای خود هستید، باید به امروز خود بها و اهمیت بدهید و توان خود را در آدم سازی بالا ببرید و بر توان علمی خود؛ یعنی علمی که انشایی باشد و نه اخباری بیفزایید، نه آنکه پرونده علم در درون فرد با پایان امتحان بسته شود؛ به طوری که اگر شش ماه دیگر به وی گفته شود باید دوباره امتحان بدهید، ترس و اضطراب بر جانش بیفتد. علم باید چنان با تار و پود آدمی عجین شده باشد که بعد از گذشت ده ها سال نیز بتوان آن را احضار نمود. علم به داشتن مدرک دکترا یا عنوان «آیت الله» نیست، بلکه به آمادگی برای پس دادن درس و امتحان در هر لحظه ای است.
آیت الله نکونام: نظام امتحانات به ظاهرگرایی و خروج از علم دینی به فن دینی دچار است و نمی تواند نشان دهنده توان اجتهاد و قدرت تولید علم دینی باشد.
تخصص روحانیان نه به صورت کلی از نظام امتحانات فعلی به دست می آید و نه به صورت کلی از اجازاتی که برخی روحانیان دارند؛ اما می توان به نظام امتحانات و اجازات، به چشم موجبه جزئیه نگاه مُثبِت داشت؛ زیرا نظام اجازات از زمان رضاشاه اعتبار علمی خود را از دست داد و سیاسی گردید. نقش اصلی حوزه ها تولید علم، آن هم از سنخ دینی آن است. نقش تولیدگری آنان در علوم انسانی بعد از پیدایش دانشگاه ها و غربی شدن علوم انسانی، به شدت کاهش یافته است.
آنان که روزی پایه گذار برخی علوم بودند، امروزه حتی در دانش هایی که به نام آنان ثبت شده است، نمودار قابل توجه و مقبولی ندارند و علوم دینی ارایه شده توسط آنان، به ظاهرگرایی و خروج از علم دینی به فن دینی دچار است. این ظاهرگرایی که به خاطر چیرگی کلامیان و قشر فقیهان ظاهرگراست، اگر ادامه پیدا نکند، آنان را حتی از تأثیرگذاری در زیرساختهای اجتماعی باز خواهد داشت و موجودیت علمی این جامعه را به انباشتی از معلومات کهنه و کلیشه ای تبدیل می کند که به گفته برخی از آنان، کاربرد این طیف از علوم حوزوی، تا دروازه های قم هم نیست.
آیت الله نکونام: روح حیات بخش نظام اجتهاد و تولید علم، ملکه قدسی است که در نظام جاری آموزشی ظاهرگرایان و امتحانات اجتهاد تعبیه نشده است.
از منشهای مهم برای روحانی، لزوم صدق و عدالت است. هم اینک نه اجتهاد، ممیزی رسمی دارد و نه عدالت. عدالت مجتهد که در سطح ملکه قدسی باید باشد، از شعارهای شیعه است باید ملاک، امتحان و آزمون بیابد و طلبه ها بر پایه تخصص و طهارت تربیت شوند. آزمون های تشخیص عدالت با پیشامد ابتلائات و امتحانات خاص عملی، قابل طراحی است. البته امتحان غیر از تجسس و سلب آزادی و ایجاد محیط ریا و سالوس است.
فلسفه حوزه های علمی، تربیت مجتهد است و مجتهد از تبار انبیای الهی می باشد. آنچه حلقه ارتباط دهنده مجتهد با پیامبران الهی علیهم السلام می باشد، ملکه قدسی است که وی در تولید علم و اجتهاد خود از آن مدد می گیرد. این ملکه تنها در نظام استادمحور قابل وصول است. علوم رایج مدرسی، شباهت تمام با نظام علمی هم سنخ با نظام انبیای الهی دارد و همین امر سبب بروز این مغالطه شده است که نظام فعلی روحانیت تابع نظام انبیای الهی است؛ ولی در حقیقت چنین نیست؛ زیرا روح حیات بخش آن نظام _ که ملکه قدسی باشد _ در این نظام تعبیه نشده است.
