معناشناسی تفکر عرفانی: مرحوم خواجه تعریف زیبایی از تفکر دارد. او می‌گوید: «التفکر تلمّس البصیرة لاستدراک البغیة». اندیشه پرس و جوی پیاپی حجت و دلیل برای دریافت جست‌وجو شده است. وی واژهٔ «تلمس» را به کار می‌برد که کاوشی آگاهانه و تلاشی ملموس و پی در پی است نه تلاشی که موهومات و امور غیر […]
چیستی تذکر: تذکر که یاد کردن است، ریشه در گذشته دارد و خاطرهٔ پیشین را تداعی می‌کند. سالک در منزل تذکر با توجه، معرفت و قرب، می‌یابد که در نزد حق تعالی و در عالم علم و در دل حق تعالی بوده است. محبوبان حق تعالی به خوبی حضور خود در نزد حق تعالی را […]
معناشناسی عرفه: شب نهم ماه ذی‌الحجه، شب عرفه است. شب و روز عرفه، در میان ایام سال ارزش والا و اهمیت فراوانی دارد و همان‌طور که از نام آن پیداست، عرفه از معرفت است. معرفت، رویت حق و وصول به قرب الهی و کمالات انسانی است. «عرفه» از «عَرَف» است، علم با معرفت تفاوت دارد. […]
معناشناسی تجرّد: تجرّد به این معناست که موجودی جدا از ماده و آثار مادّی است که در تحقق خود نیازمند ماده و آثار آن نمی‌باشد. مجردات: هستی منحصر به ماده و عوالم مادی نیست و موجوداتی بریده از ماده نیز در هستی وجود دارد و می‌شود موجوداتی امکانی و فارق از ماده داشت و بر […]
واژه‌شناسی اعتصام: «عصمت» به معنای دفاع کردن و «اعتصام» مورد حمایت قرار دادن است. معنای «چنگ زدن به ریسمان خدا» محافظت شدن به سبب پیروی از اوست تا چنگ زننده از (رویگردانی) مخالفت با حق مورد حمایت قرار گیرد. گاه «حبل» بر پیمان و بر قرآن کریم از باب استعاره اطلاق می‌شود؛ زیرا کسی که […]
معناشناسی فرار: فرار همان گریختن از چیزی است که نیست به چیزی که پایدار است. زیرا این فرار در حقیقت همان گریختن از غیر به سوی حق است و غیر در شهود سالک بی چیزی محض است که خواجه از آن به چیزی که نیست تفسیر کرده و آن همان نامیده شده به «خلق» است. […]
معناشناسی ریاضت: ریاضت تمرین دادن نفس بر پذیرش راستی است؛ یعنی عادت دادن آن و جهاد در راه خدا حال متوسطان است که یقین می‌کنند تلاش و کوششان در حق خدا و در راه اوست و جهاد او نتیجهٔ صدق است. مبتدی تلاش می‌کند به سوی خدا و در نیت خود شک دارد، ترسان است، […]
چیستی سماع: سماع در نزد اهل معرفت صوتی است معنوی که بر مرتبهٔ کمالی سالک انداخته می‌شود و متناسب با آن است و برای او طرب‌زا، وجدآور و نشاط‌بخش است. اقسام سماع: سماع بر دو قسم کلی: سماع نطق و سماع صوت است. سماع نطقی از سنخ کلام و بیان است و مرتبهٔ آن فهم […]
معناشناسی صور اسرافیل: کسی که می‌میرد با نفخ اسرافیل در صور از قبر خود بر می‌خیزد. اسرافیل در صور خود می‌دمد و صور وی ایجاد صدا می‌کند. اسرافیل مسؤول انفجار صوتی عالم است و در صور بحث از بوق شیپور، کرنا و شاخ گاو نیست؛ بلکه ایجاد کردن موج در عالم است. انفجار صوتی صور […]
معناشناسی انسان کامل: مقام جمعی ماسوا باشد که تمامی امت‌ها، مظاهر انبیا و تمامی انبیا مظاهر نبی خاتم صلی‌الله‌علیه‌وآله و نبی خاتم صلی‌الله‌علیه‌وآله مظهر کلی انسان کامل است؛ یعنی «حضرت محمد بن عبداللّه صلی‌الله‌علیه‌وآله » مظهر شخصی جناب «انسان کامل» است که چهرهٔ ایشان هستی را بی کون و مکان فرا گرفته است؛ پس محمدبن […]
تعریف فطرت: هر یک از موجودات به سهم خود نشانگر آفریدگار و صفات کامل او می‌باشند؛ چون هر اثری نشان دهندهٔ مؤثّر خود است؛ برای نمونه، هر اندازه ساختمانی دقیق‌تر و با اصول هندسی موافق‌تر باشد، علم و دانش و قدرت بیش‌تر مهندس و معمار خود را نشان می‌دهد؛ ولی راهنمایی و نشانگری آن به […]
معناشناسی معجزه: معجزه، همان گونه که از واژهٔ آن به دست می‌آید، همراه با ناتوانی عمومی و عجز آنان از انجام کاری می‌باشد که در مقابل توان فردی نسبت به امری تحقق می‌پذیرد. پس در اعجاز یک حیث وجودی و یک حیث عدمی، ملاحظه می‌شود که حیث وجودی آن، توان فردی و حیث عدمی آن، ناتوانی عمومی […]
معناشناسی مُبدع: خداوند متعال همواره «مُبدع» و نوآور است و تکراری در کارهای او نیست، از این رو هر پدیده و آفریده‌ای دُردانهٔ حق تعالی می‌باشد و چیزی و کسی نمی‌تواند جای دیگری را بگیرد. هر پدیده‌ای منحصر است و هر یک معجزه‌ای خاص است. معجزه‌ای که دیگر نمی‌توان مانند آن آورد. همان‌طور که اثر […]
معناشناسی، موضوع و حکم سِحر: موضوع سحر، تصرّف در مادهٔ کاینات است. البته چنین نیست که تنها سحر تصرّف در مادهٔ کاینات باشد؛ بلکه سحر یکی از اقسام آن است. از طرفی، تمام اقسام سحر، تصرّف حقیقی در مادهٔ کاینات نمی‌باشد، بلکه می‌تواند از طریق تصرّف در خیال و حواس دیگران انجام پذیرد که این […]
ماده‌شناسی «مولی»، «ولی» و «ولایت»: ولایت از ماده «ولی» گرفته شده است. ابتدا باید معنا و مفهوم ولی، مولا و ولایت و مادهٔ این لفظ با دقّت مورد بررسی قرار گیرد و روشن شود که ماده‌های «ولی» یا «یلی» به چه معناست. در طول تاریخ، این واژه دستخوش تغییرات زیادی گردیده و اغراض ناپسند فرقه‌ای، […]
معناشناسی مبدّل: «مبدِّل»از اسمای خداوند است. خداوند تبدیل‌های خود را به گونه‌ای پنهانی و با رجال غیب انجام می‌دهد. برای نمونه، ناگهان کسی در لحظه‌ای به زمین می‌خورد یا می‌میرد، بدون این که مباشری در ظاهر دیده شود در حالی که این کار توسط یکی از رجال غیب و با اسم مبدِّل انجام گرفته است. […]
معناشناسی آتی: آتی به معنای آورنده است. خداوند متعال در قرآن کریم بارها خود را «آتی» معرفی نموده است: «وَإِذْ آَتَینَا مُوسَی الْکتَابَ وَالْفُرْقَانَ»(۱). خداوند گاه کتاب می‌دهد و گاه حکمت. گاه خاطرهٔ خوشی به ذهن می‌آورد و گاه خاطرهٔ بد. گاه دشمنی را برای انسان می‌آورد و گاه دوست را. چون اوست که همه […]
معناشناسی مُبارَک: از نام‌های حضرت حق «مبارک» به معنای برکت دهنده است: «تَبَارَک اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ»(۱). البته خداوند خود «بارک» و «تبارک» است. در این نام، فراوانی رحمت و خیر نهفته است و در قرآن کریم ۳۲ مورد از آن یاد شده که تمامی برای حضرت حق کاربرد دارد و هیچ مورد خلقی در آن […]
معناشناسی ماکر: ماکر از اسمای ذاتی ثانوی است و خداوند به صورت اولی به کسی مکر نمی‌کند. «وَمَکرُوا وَمَکرَ اللَّهُ وَاللَّهُ خَیرُ الْمَاکرِینَ»(۱). مکر بر دو قسم است: یکی از سر نامردی و حقه‌بازی است و دیگری از سر مردانگی است که به طرف مقابل به همان اندازه که مکر نموده یا کم‌تر از آن […]
معناشناسی «دایم»، «دهر» و «سرمد»: «سرمد» همیشگی یکسان و بدون فراز و نشیب را گویند. «دایم» همیشگی همراه با فراز و نشیب است و وحدت رویه ندارد. دهر به معنای زمانی طولانی و گسترده است. قرآن کریم می‌فرماید: «وَقَالُوا مَا هِی إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَنَحْیا وَمَا یهْلِکنَا إِلاَّ الدَّهْرُ وَمَا لَهُمْ بِذَلِک مِنْ عِلْمٍ […]
معناشناسی مؤخِّر: «مؤخِّر» از اسمای حق تعالی است. خداوند گاه کاری را از سر مهر به تأخیر می‌اندازد و گاه از سر قهر. ذکر «یا مؤخّر» از بهترین اذکاری است که انسان را محکم می‌کند و قدرت تعقل وی را بالا می‌برد. افزون بر این، برای درمان درد نیز ایجاد تسکین می‌نماید و برای رفع […]
معناشناسی مُهلِک: اسم «مُهْلِک» از اسمای ثانوی ذاتی حق تعالی است و برای ظهور نیاز به زمینه‌ای از جانب پدیده‌ها دارد: «وَمَا کانَ رَبُّک مُهْلِک الْقُرَی حَتَّی یبْعَثَ فِی أُمِّهَا رَسُولاً یتْلُو عَلَیهِمْ آَیاتِنَا وَمَا کنَّا مُهْلِکی الْقُرَی إِلاَّ وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ».(قصص / ۵۹) ـ و پروردگار تو هرگز ویران‌گر شهرها نبوده است تا پیش‌تر در […]
معناشناسی ربّ: ربّ به معنای راندن هر چیزی به کمال ویژه است. مربی کسی است که همواره با مربوب خود هست و لحظه‌ای او را به خود رها نمی‌گذارد و دست او را به صورت دایمی در دست خود گرفته است. بر این پایه، کسی ربانی است که دست در دست خدا داشته باشد، بلکه […]
معرفی اسمای أمی: «وَ سَلامَةً مِمَّنْ توَعَّدنی؛ خدایا، ایمنی و سلامتی از بدی کسی که مرا به بدی وعده می‌دهد، عطا فرما». اهل معرفت، حیات و علم و قدرت و اراده را «اسمای أمّی» یا «أئمة الأسماء» می‌دانند و ما در بحث اسمای الهی وقتی به اسم سلام رسیدیم به صورت برهانی عرض کردیم که […]