منطق موسیقی
واکاوی دانش موسیقی، موسیقی‌درمانی، فلسفه هنر موسیقی و احکام غناخوانی و مغالطات آن
شناسنامه
| شابک | : | ۲۰۰۰۰ ریال:۹۷۸-۶۰۰-۷۳۴۷-۰۹-۶ |
| شماره کتابشناسی ملی | : | ۳۴۴۳۴۹۰ |
| عنوان و نام پديدآور | : | منطق موسیقی: واکاوی دانش موسیقی، موسیقی‌درمانی…/محمدرضا نکونام. |
| مشخصات نشر | : | تهران: انتشارات صبح فردا، ۱۳۹۳. |
| مشخصات ظاهری | : | ۴۵۵ ص. |
| موضوع | : | موسیقی — مطالب گونه‌گون |
| موضوع | : | موسیقی (فقه) |
| رده بندی دیویی | : | ۷۸۰/۰۲ |
| رده بندی کنگره | : | ML۶۳/ن۸م۸ ۱۳۹۳ |
| سرشناسه | : | نکونام، محمدرضا، ۱۳۲۷ - |
| وضعیت فهرست نویسی | : | فیپا |
(۴)
فهرست مطالب
پیشگفتار··· ۱۵
فصل یکم: فلسفه موسیقی
دانش ریاضی؛ خاستگاه علم موسیقی ۲۱
صوت متناسب؛ موضوع موسیقی ۲۷
قبض و بسط صوت··· ۲۸
چیستی غنا··· ۲۹
صوت غنایی ۳۱
طَرَب··· ۳۵
نسبی بودن خوشایندی از صوت··· ۳۹
حزن، شیون و سرور··· ۴۱
تجوید··· ۴۲
نغمه··· ۴۳
ترجیع··· ۴۳
تهییج··· ۴۳
ردیف و نت صوت··· ۴۶
جهت حِکایی صوت··· ۴۷
(۵)
صوت؛ پدیده‌ای طبیعی و حلاوتی آسمانی ۴۸
صوت لهوی، معنوی و عقلی ۴۹
اقتدار صوت‌آفرینی ۵۲
حُکم و قدرت صوت··· ۵۳
حلاوت صوت··· ۵۴
لَحْن صوت··· ۵۸
دانش موسیقی ۵۸
واژه موسیقی ۵۹
گستره موسیقی ۵۹
لذت‌آفرینی صوت··· ۵۹
صوت طبیعی و وحشی ۶۲
تفاوت صوت انسان و حیوان و جایگاه منطق الطیر··· ۶۳
تربیت صوت··· ۶۵
تأثیر مادر و مربی بر صوت··· ۶۶
نقش باز بودن محیط بر صوت··· ۶۸
تأثیر هوای پاک بر صوت··· ۶۹
نرمی و انعطاف صوت··· ۷۰
دانگ و بانگ صوت··· ۷۰
خش صوت··· ۷۱
حالات مؤثر بر موسیقی ۷۱
موسیقی؛ دانش صوت سیستماتیک و موزون··· ۷۲
مناسبات نوایی و مکانی ۷۴
معنابخشی و نوای صوت··· ۷۴
صوت؛ کلمه صامت··· ۷۷
(۶)
ارتباط صوتی ۸۱
موسیقی؛ دانش نوای باطن··· ۸۳
طبیعت؛ معلم دستگاه‌ها و آلات موسیقی ۸۵
ساختار موزون صوت (ردیف‌های موسیقی)··· ۸۷
ردیف‌های ایرانی ۸۹
دستگاه افشاری ۹۳
دستگاه سه‌گاه··· ۹۳
دستگاه دشتی ۹۴
دستگاه اصفهان··· ۹۴
دستگاه ابوعطا··· ۹۵
دستگاه همایون··· ۹۵
دستگاه شوشتری ۹۵
دستگاه شور··· ۹۶
دستگاه مثنوی سه‌گاه یا پهلوی ۹۶
دستگاه چارگاه··· ۹۶
دستگاه ماهور··· ۹۷
دستگاه راستِ پنج‌گاه··· ۹۷
ترکیب‌خوانی ۹۷
شمار ردیف‌ها··· ۹۹
اهمیت شناخت دستگاه‌ها··· ۱۰۲
صوت موسیقایی قرآن کریم··· ۱۰۳
دستگاه موسیقایی دعای کمیل··· ۱۰۶
دستگاه موسیقایی مناجات عارفان و صحیفه سجادیه··· ۱۰۷
موسیقی دعای غیبت··· ۱۱۸
(۷)
موسیقی اذان··· ۱۱۸
موسیقی نماز··· ۱۱۹
موسیقی و رجزهای جنگی صدر اسلام··· ۱۲۲
صوت عقلانی و بدیع ربوبی ۱۲۴
صوتِ منطق پدیده‌ها··· ۱۲۷
صوت‌خواری ۱۲۷
آثار غذایی موسیقی ۱۳۱
نقش دستگاه‌های موسیقی در سلوک عارفانه··· ۱۳۳
سماع و رقص··· ۱۳۵
انواع وصول··· ۱۳۶
ضرورت شناخت دستگاه‌های موسیقی ۱۳۷
مراحل کشف ردیف‌ها··· ۱۳۸
حالات گوناگون و احکام متفاوت··· ۱۳۹
صوت و صدا؛ امری مادی ۱۳۹
قِران‌های چهارگانه صوت··· ۱۴۰
حالت‌های مختلف شنونده··· ۱۴۱
سعه وجودی و گستره صوتی ۱۴۳
تأثیر گوناگون مقامات··· ۱۴۴
صوت درمانی ۱۴۵
تاریخ موسیقی درمانی ۱۴۶
محاق موسیقی‌درمانی ۱۴۹
موسیقی ولایی ۱۵۲
نیازمندی دین به نظریه‌پرداز··· ۱۵۳
عصر آقاي خمینی ··· ۱۵۷
(۸)
خطر احتیاط‌های افراطی در زمان حاکمیت شریعت··· ۱۵۸
طرح شادمانی دینی ۱۵۹
موسیقی‌های مجاز··· ۱۶۴
فصل دوم: غناخوانی بانوان
صوت موزون بانوان··· ۱۶۹
اشتراک حقیقت صوت در زن و مرد··· ۱۷۴
نقش کودتای سقیفه در ظلم بر جامعه زنان··· ۱۷۵
موارد حرام غناخوانی زنان··· ۱۷۹
ضرورت شادمانی و نشاط مشروع جامعه زنان··· ۱۸۳
استفاده موسیقی‌درمانی از خوانندگی بانوان··· ۱۸۶
ایجاد هیجانات جنسی برای شوهر··· ۱۸۸
حساسیت بیمارگونه به جنسیت··· ۱۸۹
نقد سیاست جداسازی مردان و زنان··· ۱۹۰
منع و برانگیختگی ۱۹۹
رعایت حریم و معاشرت سالم··· ۲۰۲
شریعت و بیان مرزها··· ۲۰۳
ضرورت حضور زنان در اجتماع··· ۲۰۶
خانگی ـ اجتماعی بودن زن··· ۲۰۷
مدیریت مراکز ویژه زنان··· ۲۰۸
بوتیک‌ها و پاتوق‌های فساد··· ۲۱۰
حرمت مشاغل زنانه بر مردان··· ۲۱۱
بازیگری زنان··· ۲۱۲
معاشرت سالم و عفیفانه··· ۲۱۳
شوهر؛ پوشش زن··· ۲۱۵
(۹)
لزوم حفظ عفاف··· ۲۲۲
ناز، کرشمه و تهییج صوت··· ۲۲۴
نوحه‌خوانی و مویه‌گری زنان··· ۲۲۴
خوانندگی زنان در مجالس شادمانی ۲۲۵
کامیابی و فرزندپروری ۲۲۷
حکم خوانندگی زنان برای مردان··· ۲۲۷
عریان‌گرایی؛ از علل حرمت غنای بانوان··· ۲۲۸
گستره نغمه‌های زنانه··· ۲۲۹
نواها و نغمه‌های بهشت‌آفرین زنان··· ۲۳۰
موسیقی و رهایی از تنیدگی‌ها··· ۲۳۰
حلال‌های نشاط‌زا··· ۲۳۱
دین سهله و سمحه··· ۲۳۲
فصل سوم: موسیقی‌های حرام
عوامل حرمت موسیقی ۲۳۵
باور به دستگاه حاکم جور··· ۲۳۵
ظهور اسلام و لزوم برخورد شدید با موسیقی باطل‌گستر··· ۲۳۶
حاکمیت سقیفه‌نشینان باطل و آلودگی موسیقی ۲۳۷
ظلم سیستماتیک و فساد سازماندهی‌شده··· ۲۴۲
اختلاف موضوعات و تغییرناپذیری احکام الهی ۲۴۵
باطل و بی‌فرجام··· ۲۵۳
رتبه‌بندی باطل‌ها و گناهان··· ۲۵۵
تفاوت مرتبه افراد در غایت مقصود··· ۲۵۷
فاعل علمی و شوقی (عملی)··· ۲۵۷
(۱۰)
معرفت محتوایی و کردار قالبی ۲۵۹
حرمت ترویج باطل و خشونت··· ۲۶۰
حرمت احیای نمادهای باطل··· ۲۶۶
مداحی براندازانه··· ۲۷۰
باطل لَغْوی ۲۷۳
سنخیت مراتب مکلفان با حکم شرعی ۲۷۵
افراط در لغوگرایی ۲۷۷
افراط در موسیقی لهوی ۲۸۰
موسیقی لهوی حرام··· ۲۸۳
قرائت لهوی قرآن کریم··· ۲۸۴
دستگاه ویژه قرآنی ۲۸۹
لهو حرام شکار حیوان··· ۲۹۱
حکایات لهو··· ۲۹۴
موسیقی‌های نامتناسب··· ۲۹۹
ضرورت پرهیز از افراط در موسیقی ۳۰۴
موسیقاری؛ نیازی ثانوی، نه شغل دایمی ۳۱۰
تفریط در موسیقی ۳۱۶
حرمت موسیقی اشاعه‌دهنده فحشا و ابتذال··· ۳۱۷
حرام‌انگیزی و نفاق‌زایی موسیقی حرام··· ۳۱۹
فصل چهارم: شادمانی‌های همراه موسیقی
موضوع‌شناسی رقص··· ۳۲۷
معناشناسی رقص··· ۳۲۷
(۱۱)
گستردگی رقص··· ۳۲۸
اقسام رقص··· ۳۳۱
رقصِ طبیعی آزادی ۳۳۳
رقص از نظرگاه روایات··· ۳۳۷
رقص‌های لازم و مستحسن··· ۳۴۳
رقص برای محارم··· ۳۴۴
رقص در مجالس شادمانی ۳۴۵
رقص برای درمان بیماری‌ها··· ۳۴۶
عقده‌های درونی ۳۴۶
رقص‌های حرام··· ۳۴۹
یکم و دوم: رقص‌های مختلط و هیجان‌زا برای…··· ۳۴۹
رقص و سماع درویشی ۳۵۰
سوم: اشاعه فحشا··· ۳۵۲
چهارم: رقص‌های ویژه و نمادِ اهل معصیت··· ۳۵۲
پنجم افراط در رقص و لهو··· ۳۵۵
نگاه به رقص··· ۳۵۶
نگاه به زنان··· ۳۵۹
نگاه به حجم بدن زن··· ۳۶۴
تفاوت پوشش اسلامی و حجاب متعارف··· ۳۶۶
تربیت جنسی کودکان··· ۳۷۰
نقش نگاه‌های دوران کودکی در دوری از گناهان··· ۳۷۲
کف و سوت زدن از نگاه قرآن کریم··· ۳۷۳
صوت و کف زدن براندازانه··· ۳۷۶
(۱۲)
لَعِب و بازی ۳۷۹
بازی کودکانه··· ۳۸۱
مهندسی طنز و شوخی ۳۸۳
کامیابی و ملاعبه با همسر··· ۳۸۴
بازی‌های متعادل؛ نیاز عموم افراد··· ۳۸۹
ضرورت مهندسی کامیابی، شادمانی و سرگرمی‌ها··· ۳۹۳
عصبیت جاهلانه و دوری بیش‌تر از حقیقت··· ۳۹۵
شهادت و غربت··· ۳۹۶
هنر؛ آوردگاه رزم ولایی ۳۹۸
چهره‌نگاری و تصویرسازی از پیشوایان معصوم علیهم‌السلام ··· ۳۹۸
صنعت اسباب‌بازی و مجسمه‌سازی ۳۹۹
پی‌آمد خفقان صوتی و حرکتی کودک ۴۰۱
فصل پنجم: مغالطات غناشناسی فقهی
مغالطات غناشناسی ۴۰۵
مغالطه ۱: گناه دانستنِ موضوعی ناشناخته··· ۴۰۵
مغالطه ۲: خلط میان حکم مخدوم و خادم··· ۴۰۷
مغالطه ۳: خلط اجماع مهمل و مدرکی با اجماع درست··· ۴۰۸
مغالطه ۴: خلط ظاهرگرایی با فقه··· ۴۰۹
مغالطه ۵: خلط احتیاط با خلاف احتیاط··· ۴۱۰
مغالطه ۶: خلط ناسازگاری با مرزشناسی درست··· ۴۱۰
مغالطه ۷: خلط مفهوم و معنا··· ۴۱۰
مغالطه ۸: خلط دانش عملیاتی با دانش محض··· ۴۱۱
مغالطه ۹: استثنای امر ذاتی از ذات··· ۴۱۲
(۱۳)
مغالطه ۱۰: خلط مقام استعمال دوره‌های یک واژه··· ۴۱۲
مغالطه ۱۱: خلط میان اثر وضعی با حکم شرعی ۴۱۳
مغالطه ۱۲: حمل بدون دلیل یک پدیده بر حیثیتی خاص··· ۴۱۴
مغالطه ۱۳: خلط میان صوت و کلام··· ۴۱۴
مغالطه ۱۴: خلط میان معلول‌های مترتب··· ۴۱۵
مغالطه ۱۵: خلط میان چهره‌های تشکیکی حقیقت واحد··· ۴۱۵
مغالطه ۱۶: خلط میان هیأت ترکیبی و اجزای مؤلف··· ۴۱۵
مغالطه ۱۷: جایگزینی معلول در مقام علت··· ۴۱۶
مغالطه ۱۸: خلط میان وصف فعلی و فاعلی ۴۱۶
مغالطه ۱۹: تنوع دادن به حقیقت واحد، بدون فصل مقوّم··· ۴۱۷
مغالطه ۲۰: جامع نبودن تعریف··· ۴۱۸
مغالطه ۲۱: خروج موضوعی و اهمال در موضوع ورودی ۴۱۹
مغالطه ۲۲: خلط میان نتیجه و ابزار تحقق آن··· ۴۲۱
مغالطه ۲۳: استعمال واژه اعم در مقام خاص··· ۴۲۱
مغالطه ۲۴: بزرگ‌نمایی و ارزش‌آفرینی با تکرار تقلیدی ۴۲۲
مغالطه ۲۵: مغالطه عصبانی شدن به جای بحث علمی ۴۲۵
* * *
(۱۴)
پیشگفتار
دانش موسیقی یکی از پیچیده‌ترین و مدرن‌ترین علوم روز است. پیشینه آن، اندیشه‌های بلندِ حکیمانی چون ابن‌سینا و فارابی را در کارنامه خود دارد. موضوع این دانش، صوت است. صوت گستره‌ای از صوت حق دارد که نمونه‌ای از آن، وحی پیامبران است. صوت‌های بدیع ملکوت که عارفان با سماع معنوی به استقبال آن می‌روند، نمونه‌ای دیگر از صوت است. صوت در طبیعت، جلوه‌ها و چهره‌های بی شماری دارد. صدای خوش و آرام‌بخش شُرشر آبشار و نوای دلنشین و مستانه چهچهه بلبل، ناله حزین باد بر درخت صنوبر، صدای امواج دریاها و خنکای نسیم سحری و لطافت نسیم صبحگاهان، همه موسیقای خاص خود را دارد.
صوت نماد حرکت و حیات هر پدیده‌ای است. کسی صوت ندارد که جنبش و رویشی در او نیست. صوت اگر موزون باشد، موسیقی می‌گردد. صوت می‌تواند صوت حق باشد یا صدای باطل. باطل با صوت و صدای خود است که به جبهه حق می‌تازد و جبهه حق نیز با صوت خود است که می‌تواند باطل را به محاق برد.
ما در این کتاب، با رویکردی علمی، از صوت موزون و غنایی سخن می‌گوییم و نیز بررسی حقیقت خارجی آن را از دیدگاه علم تجربی و فلسفه، موضوع بحث
(۱۵)
داریم و احکام فقهی آن را نیز بیان می‌داریم. در این کتاب، هم از فلسفه (هستی‌شناسی) موسیقی می‌گوییم و هم مهندسی غناخوانی بانوان را طرح می‌نماییم. هم‌چنین موسیقی‌های حرام و مغالطات غناشناسی فقهی را بیان می‌داریم. افزون بر این، حکم شادمانی‌های همراه موسیقی، مانند رقص، کف زدن، سوت زدن و بشکن را نیز می‌آوریم.
کتاب حاضر با نازک‌اندیشی و ظرافت‌هایی که در تبیین موضوع صوت، موسیقی، تبیین احکام و بیان مناط و معیار آن‌ها دارد، می‌تواند به عنوان منبعی مطمئن برای شناخت موسیقی، گستره، عظمت و کارکرد آن و نیز شادمانی‌های همراه آن مورد توجه و استفاده قرار گیرد.
باید توجه داشت مستندات فقهی داده‌های این کتاب، در کتاب هفت جلدی «فقه غنا و موسیقی» به تفصیل آمده است. بر این پایه، اگر کسی نقدی بر گزاره‌های این کتاب؛ به‌ویژه در زمینه «غناخوانی بانوان» یا «رقص» و «نگاه به حجم بدن» دارد، نخست باید کتاب «فقه غنا و موسیقی» را به دقت مطالعه کند و برای شناخت تاریخ تأثیرگذار بر این موضوع، کتاب «تاریخ تحلیلی موسیقی در اسلام» را بخواند.
امروزه چشم مردم به نظام اسلامی است و مردم از این نظام که داعیه ولایت‌محوری دارد، انتظار بیان شفاف مسایل و احکام را دارند و بر این اساس، مسؤولیت دینی فقیهان و عالمان دینی بسیار سنگین شده است و به هیچ وجه با گذشته تاریخ فقه شیعه قابل مقایسه نیست.
سخن گفتن از مناط و ملاک احکام و علل شرایع برای فقه شیعه در جامعه امروز ضروری است و فقه باید نفس الامر احکام را به تحقیق بگذارد و حکمت، ملاک و تعلیل داشتن احکام شریعت را ثابت کند و با پایه‌ریزی فقه و حقوقی مدرن، موجبات ایجاد تمدن پویای شیعی را برای سده آینده رقم زند
(۱۶)
و چنین فقهی است که می‌تواند امیدواری مظلومان دنیا را سبب گردد. امروزه همه دریافته‌اند که ظلم و زور و قلدری، نه از ابرقدرت غرب بر می‌آید و نه از دیگر کشورها و تنها این فرهنگ است که باید در دنیا حاکم گردد و جنگ آینده نزاع و برخورد میان تمدن‌ها و فرهنگ‌های علم‌مدار است. البته، چیره‌ترین فرهنگ حاکم هم‌اکنون آموزه‌های اومانیسمی غرب است و تنها فرهنگ قدرتمندی که می‌تواند با ساماندهی درست، به رقابت با آن برخیزد، فرهنگ شیعه است که پشتوانه دویست و هفتاد سال رهبری معصوم و استادی مقام عصمت را دارد و می‌تواند پاسخ‌گوی مشکلات فکری، فرهنگی، معنوی و مادی دنیای امروز و آینده جهان باشد و این توانایی را دارد که راهبرد رهایی مردم از ظلم‌ها و اجحاف‌ها و تأمین سلامت دنیوی و نیل آنان به ملکوت و تأمین سعادت اخروی را عهده‌دار گردد. رسیدن به چنین جایگاهی زحمت بسیار عالمان دینی را می‌طلبد و معنای اجتهاد و استنباط و فقاهت نیز همین است.
امروزه با رشد عقلانیت و به تبع آن، استقبال مردم از معنویت، باید با ملاک و معیار علمی با مردم سخن گفت و دیگر نمی‌توان برای دانشمندانی که در آن سوی مرزها هستند، گفت احکام اسلامی چرایی ندارد و باید با تعبد، آن را پذیرفت. امروزه با محوریت علم، نمی‌توان پاسخ مراکز علمی را با احکامی تعبدی و بدون تحلیل علمی و فلسفی داد؛ چرا که آنان تنها بر گزاره‌های علمی تکیه دارند و چیزی به عنوان تعبد نمی‌شناسند. دین اسلام دینی فرازمانی است و برای اداره تمامی جوامع، از جمله جوامع مدرن و علمی آمده است و قرآن کریم معجزه خاتمیت و کتاب علمی فرازمانی اسلام است که تمامی مسایل و موضوعات را در خود دارد و از هر چیزی سخن گفته است، اما برای یافت معانی قرآن کریم باید زبان تخصصی آن را دانست.
خدای را سپاس
(۱۷)
(۱۸)
