گزیده توضیح المسائل ( فهرست مطالب و پيشگفتار )

---

شناسنامه

(۴)

---

فهرست مطالب

عنوان صفحه

پیش‌گفتار··· ۳۱

بخش نخست: تقلید

۱ ـ تـقلیـد··· ۴۱

درآمد··· ۴۱

احکام تقلید··· ۴۲

تقلید در اصول دین··· ۴۲

تقلید در احکام دین··· ۴۳

اجتهاد و تقلید··· ۴۳

شرط‌های ذاتی، اکتسابی و ضمنی ۴۴

عادل··· ۴۵

اعلم بودن··· ۴۵

شناخت مجتهد عادل··· ۴۷

فتوا··· ۴۷

به دست آوردن فتوا··· ۴۷

تغییر فتوا··· ۴۸

احتیاط در فتوا··· ۴۸

بیان اشتباه فتوا··· ۴۹

تقلید از گذشتگان··· ۵۰

بخش دوم: طهارت و نجاست

۲ ـ طهارت و نجاست··· ۵۳

درآمد··· ۵۳

(۵)

ملاک پاکی و تمیزی ۵۴

راه پی بردن به نجاست··· ۵۴

نجس‌های ده‌گانه··· ۵۵

۱ و ۲ ـ ادرار و مدفوع··· ۵۵

۳ ـ منی ۵۶

۴ ـ خون··· ۵۶

شهید؛ شمع هستی ۵۷

خون حیوان حلال گوشت··· ۵۷

خون در تخم مرغ··· ۵۸

شیر آمیخته به خون··· ۵۸

خون لثه··· ۵۸

خون بسته شده··· ۵۸

خون در غذا··· ۵۹

۵ ـ مردار··· ۵۹

پوست اضافی بدن··· ۶۰

کالای تولیدی در کشورهای غیر مسلمان··· ۶۰

جانوران پاک ۶۰

۶ و ۷ ـ سگ و خوک ۶۱

۸ ـ کافر··· ۶۱

اهل کتاب··· ۶۲

نجس بودن کافر··· ۶۲

کفر و ارتداد··· ۶۳

خوارج و ناصبی‌ها··· ۶۳

غالیان (زیاده انگاران)··· ۶۳

غلوّ در بستر تاریخ··· ۶۴

حلول و اتحاد··· ۶۵

وحدت وجود··· ۶۵

۹ و ۱۰ـ شراب و آب‌جو··· ۶۷

الکل، دارو و عطر خارجی ۶۸

جوشیدن انگور یا آب آن··· ۶۸

جوشیدن خرما، مَویز و کشمش··· ۶۸

(۶)

آب‌جو (فقّاع)··· ۶۹

موارد چهارگانهٔ غیر نجس··· ۶۹

۱ـ عرق جنب از حرام··· ۶۹

۲ـ عرق حیوان نجاست‌خوار··· ۶۹

۳ـ خلط‌های غیر آلوده به خون··· ۷۰

۴ـ تماس چیزی با درون بدن انسان··· ۷۰

دیگر احکام طهارت و نجاست··· ۷۰

شک در حکم گذشته··· ۷۱

موارد شُبهه··· ۷۱

اعلام چیز نجس··· ۷۱

سرایت نجس به پاک ۷۲

شک در رسیدن نجاست به درون چیزها··· ۷۳

نجاست و مایعات روان··· ۷۳

خوردن نجس··· ۷۳

واگذاری نجس··· ۷۴

غذای نجس و صاحب خانه··· ۷۴

بچهٔ ممیز··· ۷۵

پاک‌کننده‌ها (مطهِّرات)··· ۷۷

۱ـ آب··· ۷۷

شرایط پاک کننده بودن آب··· ۷۷

گونه‌های آب··· ۷۸

ویژگی‌ها و احکام آب مطلق··· ۷۸

شک در پاک بودن آب··· ۷۹

گونه‌های آب مطلق··· ۸۱

الف ـ آب کر··· ۸۱

آب فوّاره··· ۸۲

آب شیر··· ۸۲

اثبات آب کر··· ۸۲

آب لوله··· ۸۲

آب حوضچه‌ها··· ۸۳

ب ـ آب قلیل··· ۸۳

(۷)

نجس شدن آب قلیل··· ۸۳

احکام پساب (غساله)··· ۸۴

ج ـ آب جاری ۸۴

د ـ آب باران··· ۸۵

هـ ـ آب چاه··· ۸۶

آب مضاف··· ۸۷

پاکی و ناپاکی آب مضاف··· ۸۷

دیگر احکام آب مطلق و مضاف··· ۸۷

شک در آب مطلق و مضاف··· ۸۷

پاک نمودن ظرف آلوده به لعاب سگ··· ۸۸

پاک نمودن ظرف آلوده شده با خوک و موش صحرایی ۸۸

پاک‌نمودن ظرف شراب آلود··· ۸۸

پاک نمودن ظرف نجس··· ۸۸

پاک نمودن ظرف‌های بزرگ··· ۸۸

پاک نمودن صابون، حبوبات و گوشت··· ۸۹

غذای نجس لای دندان··· ۸۹

پاک نمودن موی سر و صورت··· ۹۰

پاک نمودن زمین··· ۹۰

پاک نمودن نمک و سنگ نمک ۹۰

پاک نمودن قند و شکر··· ۹۱

۲ـ زمین··· ۹۱

۳ـ آفتاب··· ۹۲

بخش‌های جدای زمین و ساختمان··· ۹۳

حصیر··· ۹۳

شک در شرایط··· ۹۳

تطهیر دو طرف دیوار··· ۹۳

۴ ـ استحاله (تبدیل یافتن)··· ۹۳

بخار و دود··· ۹۴

کوزه، آجر و زغال نجس··· ۹۴

۵ـ دگرگونی شراب (انقلاب)··· ۹۴

۶ـ کم شدن دوسوم آب انگور··· ۹۵

(۸)

۷ ـ انتقال··· ۹۵

انتقال خون··· ۹۵

۸ ـ اسلام··· ۹۶

۹ـ تبعیت··· ۹۶

الف ـ تبدیل شدن شراب به سرکه··· ۹۶

ب ـ تبعیت (پیروی) در اسلام و کفر··· ۹۷

ج ـ غسل دادن مرده··· ۹۷

۱۰ـ از بین رفتن اصل نجاست··· ۹۸

۱۱ـ استبرای حیوان نجاست‌خوار (قرنطینه)··· ۹۸

۱۲ـ غایب شدن مسلمان··· ۹۹

۱۳ـ بیرون رفتن خون متعارف از حیوان··· ۱۰۰

مسایل تکمیلی طهارت··· ۱۰۰

راه پی بردن به طهارت··· ۱۰۰

احکام ظرف‌ها··· ۱۰۱

۳ ـ طهارت‌های سه‌گانه··· ۱۰۳

درآمد··· ۱۰۳

وضو··· ۱۰۵

باطل‌کننده‌های وضو··· ۱۰۵

شیوه‌های وضو··· ۱۰۶

وضوی ترتیبی ۱۰۶

شستن صورت و دست‌ها··· ۱۰۶

مسح سر و پا··· ۱۰۸

وضوی ارتماسی ۱۰۹

شرط‌های درستی وضو··· ۱۱۰

احکام تکمیلی وضو··· ۱۱۵

وضوی مسلوس و مبطون··· ۱۱۶

کارهایی که نیاز به وضو گرفتن دارد··· ۱۱۷

موارد وجوب وضو··· ۱۱۷

موارد استحباب وضو··· ۱۱۸

تماس با قرآن کریم و نام‌های متبرک ۱۱۸

مسّ قرآن کریم··· ۱۱۸

(۹)

قرآن کریم و کافران··· ۱۱۹

قرار گرفتن اشیای مقدّس در جای ناشایست··· ۱۲۰

وضوی جبیره··· ۱۲۱

غسل··· ۱۲۳

غسل‌های واجب··· ۱۲۳

غسل جنابت··· ۱۲۳

گونه‌های جنابت··· ۱۲۳

چیزهایی که بر جنب حرام است··· ۱۲۵

استبرا··· ۱۲۶

موارد وجوب و استحباب غسل جنابت··· ۱۲۶

ساختار دوگانهٔ غسل··· ۱۲۷

غسل ترتیبی ۱۲۷

غسل ارتماسی ۱۲۹

غسل ارتماسی دفعی و تدریجی ۱۲۹

احکام تکمیلی غسل··· ۱۳۰

غسل در تنگی وقت··· ۱۳۱

تداخل غسل‌ها··· ۱۳۱

مسّ قرآن کریم··· ۱۳۲

تیمّم··· ۱۳۳

موارد تیمّم··· ۱۳۴

نخست ـ فراهم نشدن آب به اندازهٔ وضو یا غسل··· ۱۳۴

دوم ـ سختی بیش از اندازه··· ۱۳۵

سوم ـ ترس از زیان··· ۱۳۵

چهارم ـ نیاز به آب برای حفظ جان··· ۱۳۶

پنجم ـ نیاز به آب برای تطهیر··· ۱۳۶

ششم ـ نداشتن آب مباح··· ۱۳۶

هفتم ـ نداشتن زمان برای وضو یا غسل··· ۱۳۷

چیزهایی که تیمّم بر آن درست است··· ۱۳۷

چگونگی تیمّم··· ۱۳۸

۴ ـ طهارت و پاکی زنان··· ۱۴۳

درآمد··· ۱۴۳

(۱۰)

حیض··· ۱۴۴

کارهایی که بر حایض حرام است··· ۱۴۷

کفارهٔ نزدیکی در زمان حیض··· ۱۴۷

غسل حیض··· ۱۴۹

قضای نماز و روزهٔ حایض··· ۱۴۹

پاک شدن در تنگی وقت··· ۱۵۰

دسته‌بندی زن‌های حایض··· ۱۵۱

نخست ـ صاحب عادت وقتی و عددی ۱۵۲

دوم ـ صاحب عادت وقتی ۱۵۴

سوم ـ صاحب عادت عددی ۱۵۶

چهارم ـ مُضطربه··· ۱۵۷

پنجم ـ مُبتدِئه··· ۱۵۸

ششم ـ ناسیه··· ۱۵۹

دیگر مسایل حیض··· ۱۶۰

نفاس··· ۱۶۱

کارهایی که بر نفسا حرام است··· ۱۶۱

غسل نفاس··· ۱۶۲

استحاضه··· ۱۶۵

نشانه‌ها و اقسام استحاضه··· ۱۶۵

احکام استحاضه··· ۱۶۶

استحاضهٔ روان··· ۱۶۹

تیمم در تنگی وقت··· ۱۷۰

احکام تکمیلی مستحاضه··· ۱۷۱

۵ ـ بهداشت تخلی ۱۷۳

درآمد··· ۱۷۳

احکام تخلّی ۱۷۴

پوشش شرم‌گاه··· ۱۷۴

نوع پوشش··· ۱۷۵

وضعیت بدن در هنگام تخلّی ۱۷۵

حرمت تخلّی در مکان‌های ویژه··· ۱۷۵

پاک نمودن شرم‌گاه··· ۱۷۵

(۱۱)

استبرا··· ۱۷۶

بخش سوم: عبادت (نماز)

۶ ـ نماز··· ۱۸۱

درآمد··· ۱۸۱

مبادی و شرایط نماز··· ۱۸۲

نمازهای واجب··· ۱۸۲

نمازهای شبانه‌روز··· ۱۸۳

شرایط نمازگزار··· ۱۸۳

وقت نماز··· ۱۸۳

وقت نماز صبح··· ۱۸۳

وقت ویژه و مشترک نماز ظهر و عصر··· ۱۸۴

وقت نماز مغرب و عشا··· ۱۸۵

احکام وقت نماز··· ۱۸۶

خواندن نماز در تنگی وقت··· ۱۸۷

نماز اوّل وقت··· ۱۸۸

ندانستن مسایل نماز··· ۱۸۸

قبله··· ۱۸۹

مکان نمازگزار··· ۱۹۱

شرط یکم: غصبی نباشد··· ۱۹۱

شرط دوم: جای نماز آرام باشد··· ۱۹۳

شرط سوم: بتوان نماز را در آن مکان به پایان رساند··· ۱۹۳

شرط چهارم: بودن در آن‌جا حرام نباشد··· ۱۹۳

شرط پنجم: بتوان واجبات نماز را به‌راحتی در آن‌جا انجام داد··· ۱۹۳

شرط ششم: جای سجده نجس نباشد··· ۱۹۴

شرط هفتم: محل ایستادن با جای سجده یکنواخت باشد··· ۱۹۴

مستحبات مکان نمازگزار··· ۱۹۴

پوشش در نماز··· ۱۹۵

لباس نمازگزار··· ۱۹۶

شرط نخست: پاک باشد··· ۱۹۶

شرط دوم: مباح باشد··· ۱۹۷

(۱۲)

شرط سوم: از اجزای مردار نباشد··· ۱۹۸

شرط چهارم: اجزای حیوان حرام گوشت نباشد··· ۱۹۸

شرط پنجم: لباس مرد از ابریشم خالص نباشد··· ۱۹۹

مواردی که پاک بودن بدن یا لباس نمازگزار شرط نیست··· ۲۰۰

مستحبابت لباس··· ۲۰۲

مکروهات لباس··· ۲۰۲

ساختار نماز··· ۲۰۳

اذان و اقامه··· ۲۰۳

مواردی که اذان گفته نمی‌شود··· ۲۰۴

واجبات نماز··· ۲۰۷

۱ـ نیت··· ۲۰۷

۲ـ تکبیرة الاحرام··· ۲۰۹

۳ـ قیام (ایستادن)··· ۲۱۰

ایستادن بیمار یا ناتوان··· ۲۱۰

۴ـ قرائت··· ۲۱۱

سورهٔ نمازهای مستحبی ۲۱۲

بازگشت از سوره‌ای به سورهٔ دیگر··· ۲۱۲

بلند و آهسته خواندن نماز··· ۲۱۲

تسبیحات چهارگانه··· ۲۱۴

۵ـ رکوع··· ۲۱۵

ذکر رکوع··· ۲۱۶

فراموش کردن رکوع··· ۲۱۷

۶ـ سجده··· ۲۱۷

ذکر سجده··· ۲۱۸

جای سجده··· ۲۱۹

محل سجده··· ۲۲۱

سجده در مورد اضطرار··· ۲۲۳

شنیدن آیات سجده‌دار··· ۲۲۴

۷ـ تشهّد··· ۲۲۵

۸ـ سلام نماز··· ۲۲۶

۹ـ ترتیب··· ۲۲۶

(۱۳)

۱۰ـ موالات··· ۲۲۷

قنوت··· ۲۲۸

باطل کننده‌های نماز··· ۲۲۹

مواردی که می‌توان نماز واجب را قطع نمود··· ۲۳۲

تعقیبات نماز··· ۲۳۲

صلوات بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله ··· ۲۳۳

نمازهای مستحب··· ۲۳۳

نافلهٔ شب··· ۲۳۳

نماز غفیله··· ۲۳۴

نشسته خواندن نافله··· ۲۳۵

شک‌ها در نماز··· ۲۳۷

شک‌های باطل کننده··· ۲۳۷

شک‌هایی که نباید به آن اعتنا کرد··· ۲۳۸

شک‌های درست··· ۲۴۰

نخست ـ شک میان دو و سه··· ۲۴۰

دوم ـ شک میان دو و چهار··· ۲۴۰

سوم ـ شک میان دو، سه و چهار··· ۲۴۰

چهارم ـ شک میان چهار و پنج··· ۲۴۱

پنجم ـ شک میان سه و چهار··· ۲۴۱

ششم ـ شک میان چهار و پنج··· ۲۴۱

هفتم ـ شک میان سه و پنج··· ۲۴۱

هشتم ـ شک میان سه، چهار و پنج··· ۲۴۱

نهم ـ شک میان پنج و شش··· ۲۴۲

نماز احتیاط··· ۲۴۳

حکم گمان و سهو··· ۲۴۳

سجدهٔ سهو··· ۲۴۴

چگونگی سجدهٔ سهو··· ۲۴۵

قضای سجده و تشهد فراموش شده··· ۲۴۶

نماز مسافر··· ۲۴۷

شرط نخست: سفر، کم‌تر از هشت فرسخ نباشد··· ۲۴۷

شرط دوم: قصد هشت فرسخ داشته باشد··· ۲۴۸

(۱۴)

شرط سوم: در راه از قصد خود باز نگردد··· ۲۴۸

شرط چهارم: از وطن خود عبور نداشته باشد··· ۲۴۹

شرط پنجم ـ برای کار حرام سفر نکند··· ۲۴۹

شرط ششم ـ صحرانشین (خانه به‌دوش) نباشد··· ۲۴۹

شرط هفتم ـ شغل یا زمینهٔ پیشهٔ او مسافرت نباشد··· ۲۵۰

شرط هشتم ـ شغل او به مسافرت وابسته نباشد یا بسیار مسافرت نکند··· ۲۵۰

شرط نهم ـ به حدّ ترخّص برسد··· ۲۵۱

مواردی که نماز و روزه کامل است··· ۲۵۲

الف ـ در وطن بودن··· ۲۵۲

ب ـ قصد اقامت ده روز··· ۲۵۳

ج ـ توقف یک ماه بدون قصد··· ۲۵۴

احکام مسافری که نماز را تمام خوانده است··· ۲۵۴

نماز جماعت··· ۲۵۷

شرایط نماز جماعت··· ۲۵۸

شرط اوّل ـ میان امام و مأموم مانع نباشد··· ۲۵۸

شرط دوّم ـ جای ایستادن امام از مأموم بلندتر نباشد··· ۲۵۹

شرط سوّم ـ رعایت فاصله میان امام و مأموم و میان مأمومان··· ۲۶۰

شرط چهارم ـ مأموم جلوتر از امام نایستد··· ۲۶۰

وظیفهٔ مأمومان در جماعت··· ۲۶۰

نیت فرادا و جماعت··· ۲۶۱

اقتدای به امام جماعت··· ۲۶۲

شرایط امام جماعت··· ۲۶۴

احکام جماعت··· ۲۶۵

نماز جمعه··· ۲۶۷

وقت نماز جمعه··· ۲۶۸

چگونگی نماز جمعه··· ۲۶۹

کیفیت خطبه‌های نماز جمعه··· ۲۷۰

نماز عید فطر و قربان··· ۲۷۳

شرایط نماز عید فطر و قربان··· ۲۷۳

چگونگی نماز عید فطر و قربان··· ۲۷۳

نماز قضا··· ۲۷۵

(۱۵)

ترتیب نمازهای قضا··· ۲۷۶

نماز قضای پدر··· ۲۷۹

نیابت··· ۲۸۱

نماز آیات··· ۲۸۳

وجوب نماز آیات··· ۲۸۳

وقت نماز آیات··· ۲۸۴

چگونگی نماز آیات··· ۲۸۴

نماز خوف··· ۲۸۷

نماز استسقا (درخواست باران)··· ۲۸۹

مسجد··· ۲۹۱

احکام مسجد··· ۲۹۲

نجس کردن مسجد··· ۲۹۲

عدم امکان فروش مسجد و وسایل آن··· ۲۹۳

بخش چهارم: عبادت‌های موسمی (روزه، حج و اعتکاف)

۷ ـ روزه··· ۲۹۷

درآمد··· ۲۹۷

تعریف روزه و اقسام آن··· ۲۹۸

نیت··· ۲۹۸

باطل کننده‌های روزه··· ۲۹۹

یکم ـ خوردن و آشامیدن··· ۳۰۰

دوّم ـ نزدیکی (جماع)··· ۳۰۱

سوّم ـ استمنا··· ۳۰۱

چهارم ـ دروغ بستن به خدا و معصومان علیهم‌السلام ··· ۳۰۲

پنجم ـ رساندن غبار انبوه به گلو··· ۳۰۲

ششم ـ فرو بردن سر در آب··· ۳۰۲

هفتم ـ ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح··· ۳۰۳

هشتم ـ اماله با چیز روان··· ۳۰۴

نهم ـ قی کردن··· ۳۰۵

قضا و کفّاره··· ۳۰۵

موارد وجوب قضای روزه··· ۳۱۰

(۱۶)

روزهٔ مسافر··· ۳۱۶

کسانی که روزه بر آن‌ها واجب نیست··· ۳۱۷

پی بردن به آغاز ماه··· ۳۱۸

گونه‌های روزه··· ۳۲۰

روزه‌های حرام و مکروه··· ۳۲۰

روزه‌های مستحب··· ۳۲۲

۸ ـ حج··· ۳۲۳

درآمد··· ۳۲۳

شرایط وجوب حج··· ۳۲۳

شرایط استطاعت··· ۳۲۴

نیابت در حج··· ۳۲۶

شرایط نایب··· ۳۲۶

اقسام حج··· ۳۲۷

۹ ـ اعتکاف··· ۳۲۹

شرایط اعتکاف··· ۳۲۹

احکام اعتکاف··· ۳۳۰

بخش پنجم: اقتصاد

اقتصاد··· ۳۳۵

درآمد··· ۳۳۵

۱۰ ـ معامله (دادوستد)··· ۳۳۷

مشاغل و درآمدها··· ۳۳۷

سحر و جادو··· ۳۳۷

کهانت و تنجیم··· ۳۳۸

شعبده··· ۳۳۸

احضار ارواح··· ۳۳۸

غنا و خوانندگی ۳۳۸

مشاغل بانوان··· ۳۳۹

حمایت از ظالم··· ۳۳۹

کتاب‌ها و نشریات گمراه‌کننده··· ۳۳۹

تقلب در آزمون یا استخدام··· ۳۴۰

(۱۷)

۱۱ ـ خرید و فروش (بیع)··· ۳۴۱

مستحبات معامله··· ۳۴۱

معاملات باطل و حرام··· ۳۴۲

خرید و فروش آلات حرام··· ۳۴۴

دادوستدهای مکروه··· ۳۴۵

خرید و فروش··· ۳۴۶

شرط‌های فروشنده و خریدار··· ۳۴۶

معامله با کودک ۳۴۷

دادوستد مال غصبی ۳۴۷

شرط‌های جنس و عوض آن··· ۳۴۸

خرید و فروش چیزهای وقفی ۳۴۹

ربا و رباخواری ۳۵۱

انواع معامله··· ۳۵۵

۱ ـ نقد··· ۳۵۵

۲ ـ نسیه··· ۳۵۵

۳ ـ سَلَفْ··· ۳۵۶

شرایط معاملهٔ سَلَف··· ۳۵۶

خرید و فروش میوه‌ها··· ۳۵۷

۱۲ ـ گونه‌های فسخ (خیارات)··· ۳۵۹

بیع شرط··· ۳۶۱

اقاله (به‌هم زدن معامله)··· ۳۶۳

احتکار و قیمت‌گذاری حکومتی ۳۶۴

۱۳ ـ حَجر··· ۳۶۷

اقسام محجوران··· ۳۶۷

نشانه‌های بلوغ··· ۳۶۷

۱۴ ـ شرکت··· ۳۶۹

شرایط شرکت قراردادی ۳۷۰

تصرف در اموال شرکت··· ۳۷۱

تقسیم مال مشترک ۳۷۱

۱۵ ـ شُفعه··· ۳۷۵

(۱۸)

۱۶ ـ اجاره و سرقفلی ۳۷۷

شرایط دو طرف اجاره··· ۳۷۷

شرایط مالی که اجاره داده می‌شود··· ۳۷۸

شرایط استفاده از مالی که اجاره داده می‌شود··· ۳۷۹

سرقفلی ۳۸۲

۱۷ ـ رهن (گرو گذاری)··· ۳۸۵

شرایط رهن··· ۳۸۵

۱۸ ـ جُعاله (جایزه)··· ۳۸۹

۱۹ ـ مضاربه (سرمایه و کار)··· ۳۹۱

۲۰ ـ کشاورزی (مزارعه)··· ۳۹۳

درآمد··· ۳۹۳

مزارعه (کشاورزی مشاعی)··· ۳۹۴

شرط‌های مزارعه··· ۳۹۴

۲۱ ـ مُساقات (باغ‌داری مشاعی)··· ۳۹۹

شرایط مساقات··· ۳۹۹

مغارسه··· ۴۰۰

۲۲ ـ احیای موات، حیازت و تحجیر··· ۴۰۳

حریم··· ۴۰۵

مشترکات··· ۴۰۶

حیازت و تحجیر··· ۴۰۶

مجهول المالک ۴۰۷

بخش ششم: بانک‌داری و بیمه

۲۳ ـ بانک‌داری اسلامی ۴۱۱

درآمد··· ۴۱۱

کارکردهای بانکی ۴۱۲

قرض گرفتن··· ۴۱۲

سپرده‌گذاری ۴۱۴

جایزه‌های بانکی ۴۱۵

احکام بانک‌داری ۴۱۷

(۱۹)

قرض الحسنه··· ۴۱۸

۲۴ ـ سفته··· ۴۲۱

۲۵ ـ بیمه··· ۴۲۵

شرایط بیمه··· ۴۲۵

صیغه و قرارداد بیمه··· ۴۲۶

بخش هفتم: وجوهات شرعی و دارایی‌های عمومی

منابع مالی اسلام··· ۴۲۹

درآمد··· ۴۲۹

۲۶ ـ خمس··· ۴۳۱

موارد وجوب خمس··· ۴۳۱

الف ـ درآمد (منفعت کسب)··· ۴۳۱

جهیزیه و خمس··· ۴۳۲

مهریه و خمس··· ۴۳۲

ارث و خمس··· ۴۳۲

قناعت و صرفه جویی ۴۳۳

خمس مالی که زکات نیز دارد··· ۴۳۳

سال خمسی ۴۳۳

خمس سرمایه و ترقی قیمت··· ۴۳۳

مخارج و هزینه‌ها··· ۴۳۴

خمس خانه··· ۴۳۴

خمس اثاثیهٔ منزل··· ۴۳۵

خمس سرمایه و ابزار··· ۴۳۵

خمس کتاب··· ۴۳۶

خمس قرض··· ۴۳۶

خمس مال کودک ۴۳۶

خمس مال آمیخته به حرام··· ۴۳۶

تصرّف در مال خمس نداده··· ۴۳۷

خمس لباس و زیورآلات··· ۴۳۷

خمس حقوق بازنشستگی ۴۳۸

(۲۰)

ب ـ معدن··· ۴۳۸

ج ـ گنج··· ۴۳۹

د ـ مال آمیخته به حرام··· ۴۳۹

هـ ـ گوهرهای دریایی ۴۴۰

و ـ غنیمت··· ۴۴۰

ز ـ زمین کافر ذمّی ۴۴۰

مصرف خمس··· ۴۴۱

سهم سادات··· ۴۴۱

۲۷ ـ زکات··· ۴۴۳

درآمد··· ۴۴۳

نیت زکات··· ۴۴۳

موارد زکات··· ۴۴۴

زکات گندم، جو، خرما و کشمش··· ۴۴۵

نِصاب طلا و نقره··· ۴۴۷

نِصاب نقره··· ۴۴۷

شتر، گاو و گوسفند··· ۴۴۸

نِصاب شتر··· ۴۴۹

نصاب گاو و گاومیش··· ۴۵۰

نصاب گوسفند··· ۴۵۱

زکات سرمایه··· ۴۵۱

موارد مصرف زکات··· ۴۵۲

زکات فطره··· ۴۵۷

۲۸ ـ انفال (دارایی‌های عمومی)··· ۴۶۱

موارد انفال··· ۴۶۱

دولت اسلامی و انفال··· ۴۶۲

۲۹ ـ مالیات··· ۴۶۳

درآمد··· ۴۶۳

انواع مالیات··· ۴۶۳

شرایط ماموران مالیات··· ۴۶۴

وجوهات شرعی ۴۶۴

(۲۱)

بخش هشتم: تغذیه

۳۰ ـ تغذیه و خوراک ۴۶۹

درآمد··· ۴۶۹

شناخت پرندگان حلال‌گوشت و حرام‌گوشت··· ۴۷۰

۳۱ ـ ذبح (سر بریدن حیوان)··· ۴۷۵

شرایط حلال بودن حیوان··· ۴۷۵

چگونگی سر بریدن حیوان··· ۴۷۶

چگونگی کشتن شتر··· ۴۷۸

۳۲ ـ صید··· ۴۸۱

صید ملخ··· ۴۸۲

۳۳ ـ شکار··· ۴۸۳

شکار با اسلحه··· ۴۸۳

شکار با سگ شکاری ۴۸۵

بخش نهم: خانواده

۳۴ ـ پیوند ازدواج··· ۴۹۱

درآمد··· ۴۹۱

پیوند زناشویی ۴۹۲

گونه‌های ازدواج··· ۴۹۲

دستور خواندن عقد دایم··· ۴۹۳

چگونگی خواندن عقد موقّت··· ۴۹۳

شرایط عقد··· ۴۹۴

یکم ـ صیغه به‌گونهٔ درست خوانده شود··· ۴۹۴

دوم ـ به هنگام خواندن صیغه قصد انشا شود··· ۴۹۵

سوم ـ عاقد عاقل باشد··· ۴۹۵

چهارم ـ زن و شوهر در عقد مشخص باشند··· ۴۹۵

پنجم ـ زن و مرد از روی اختیار به ازدواج راضی باشند··· ۴۹۶

احکام عقد··· ۴۹۶

عیب‌هایی که به واسطهٔ آن می‌توان عقد را بر هم زد··· ۴۹۷

(۲۲)

زنانی که ازدواج با آنان حرام است··· ۴۹۹

ازدواج با خواهرزاده یا برادرزادهٔ همسر··· ۵۰۰

زن زناکار··· ۵۰۱

عقد کافر··· ۵۰۱

زنا با زن شوهردار··· ۵۰۱

لواط··· ۵۰۲

نزدیکی با دختر نابالغ··· ۵۰۲

دیگر احکام عقد··· ۵۰۳

ادارهٔ زندگی زناشویی ۵۰۴

مهر··· ۵۰۵

زمان ازدواج··· ۵۰۶

ازدواج موقت··· ۵۰۹

نگاه، ملامسه و صدا··· ۵۱۱

شیردهی (رضاع)··· ۵۱۵

شرایط محرم شدن رضاعی ۵۱۶

آداب شیر دادن··· ۵۱۷

نفقه··· ۵۱۸

عقیقه··· ۵۱۹

حضانت (نگه‌داری کودک)··· ۵۲۰

فرزند خوانده··· ۵۲۱

۳۵ ـ طلاق (جدایی)··· ۵۲۳

درآمد··· ۵۲۳

احکام طلاق··· ۵۲۴

صیغهٔ طلاق··· ۵۲۵

عدّهٔ طلاق··· ۵۲۶

عدهٔ وفات··· ۵۲۷

طلاق باین و رِجْعی ۵۲۷

طلاق باین··· ۵۲۸

طلاق رجعی ۵۲۸

چگونگی رجوع··· ۵۲۹

(۲۳)

۳۶ ـ طلاق خُلع و مبارات··· ۵۳۱

خواندن صیغه··· ۵۳۱

وکالت در خواندن صیغه··· ۵۳۱

طلاق مبارات··· ۵۳۲

۳۷ ـ لعان··· ۵۳۵

چگونگی لعان··· ۵۳۶

بخش دهم: روابط و حقوق اجتماعی

۳۸ ـ روابط اجتماعی ۵۴۱

درآمد··· ۵۴۱

احکام روابط اجتماعی ۵۴۲

آزار رساندن به مؤمن··· ۵۴۲

غیبت··· ۵۴۳

موارد جواز غیبت··· ۵۴۳

نجات جان مسلمان··· ۵۴۴

سلام کردن··· ۵۴۵

مسافرت به کشورهای غیر اسلامی ۵۴۵

معاشرت با غیر مسلمانان··· ۵۴۵

شرکت در مجالس گناه··· ۵۴۶

تجسس در مسایل شخصی ۵۴۷

۳۹ ـ ضمانت··· ۵۴۹

انواع ضمانت··· ۵۴۹

۴۰ ـ وکالت··· ۵۵۱

صیغهٔ وکالت··· ۵۵۱

شرایط وکالت··· ۵۵۱

وکالت؛ عقد جایز··· ۵۵۲

۴۱ ـ کفالت··· ۵۵۵

صیغهٔ کفالت··· ۵۵۵

شرایط کفالت··· ۵۵۵

۴۲ ـ حواله··· ۵۵۷

(۲۴)

شرایط حواله··· ۵۵۷

۴۳ ـ قرض (دین)··· ۵۵۹

صیغهٔ قرض··· ۵۵۹

شرایط قرض··· ۵۶۰

احکام قرض··· ۵۶۰

قرض ربایی ۵۶۱

۴۴ ـ عاریه··· ۵۶۳

انواع عاریه··· ۵۶۳

ضمان عاریه··· ۵۶۴

عاریه؛ عقد جایز··· ۵۶۴

۴۵ ـ مصالحه (سازش)··· ۵۶۷

شرایط مصالحه··· ۵۶۷

سازش بر معاوضه··· ۵۶۸

۴۶ ـ ودیعه (امانت)··· ۵۷۱

شرایط امانت··· ۵۷۱

احکام امانت··· ۵۷۲

غصب امانت··· ۵۷۲

۴۷ ـ هبه (بخشش)··· ۵۷۵

شرایط هبه··· ۵۷۵

مواردی که نمی‌توان هبه را فسخ کرد··· ۵۷۶

۴۸ ـ صدقه··· ۵۷۹

شرایط صدقه دهنده··· ۵۷۹

۴۹ ـ قسم··· ۵۸۱

ویژگی‌های قسم··· ۵۸۱

کفارهٔ قسم··· ۵۸۱

قسم دروغ··· ۵۸۲

شرایط قسم··· ۵۸۲

۵۰ ـ نـذر··· ۵۸۵

شرایط نذر··· ۵۸۶

۵۱ ـ عهـد··· ۵۸۹

(۲۵)

۵۲ ـ مسابقه و سرگرمی ۵۹۱

شرایط مسابقه··· ۵۹۱

مسابقات ورزشی ۵۹۲

مسابقات علمی ۵۹۲

مسابقه با آلات قمار··· ۵۹۲

۵۳ ـ قرعه‌کشی و اعانه··· ۵۹۵

۵۴ ـ لُقَطه (چیزهای پیدا شده)··· ۵۹۷

۵۵ ـ غصب··· ۶۰۱

ضمان··· ۶۰۲

۵۶ ـ تقاص (بازپس‌گیری)··· ۶۰۵

۵۷ ـ وقف··· ۶۰۷

انواع وقف··· ۶۰۸

سرپرستی و نظارت بر وقف··· ۶۰۸

تحبیس ملک ۶۰۹

بخش یازدهم: سیاست‌های کلان اسلامی

۵۸ ـ سیاست‌های کلان اسلامی ۶۱۳

درآمد··· ۶۱۳

حفظ و گسترش باورهای دینی ۶۱۴

استقلال فرهنگی ۶۱۵

استقلال سیاسی ۶۱۷

استقلال اقتصادی ۶۱۸

۵۹ ـ حکومت دینی، مرجعیت و رهبری ۶۲۱

فقه و شرایط فقیه··· ۶۲۲

فقاهت؛ رمز ماندگاری تشیع··· ۶۲۲

مرجعیت و رهبری دینی ۶۲۳

شرایط احراز موقعیت رهبری دینی ۶۲۳

تفاوت در ولایت تشریع و تکوین··· ۶۲۴

مقبولیت عمومی فقیه··· ۶۲۴

انتصابی بودن ولایت فقیه··· ۶۲۵

(۲۶)

حدود فقاهت و پاسخ‌گویی به مردم··· ۶۲۶

صاحبان معرفت دینی ۶۲۷

چندگانگی فقیهان و حوزهٔ اقتدار آنان··· ۶۲۷

زمان‌شناسی فقیه··· ۶۲۹

رهبری، منصبی الهی، حقیقی و شخصی ۶۲۹

۶۰ ـ امر به معروف و نهی از منکر··· ۶۳۳

درآمد··· ۶۳۳

جایگاه امر به معروف و نهی از منکر··· ۶۳۳

شرایط امر به معروف و نهی از منکر··· ۶۳۴

یکم ـ آگاهی و علم به احکام··· ۶۳۴

دوم ـ احتمال تأثیر··· ۶۳۴

سوم ـ پافشاری بر ترک واجب یا انجام گناه··· ۶۳۴

چهارم ـ مفسده نداشتن··· ۶۳۴

تنبیه کودک ۶۳۵

سکوت عالمان در برابر بدعت‌ها··· ۶۳۵

مراتب امر به معروف و نهی از منکر··· ۶۳۶

۶۱ ـ دفاع و جهاد··· ۶۳۹

درآمد··· ۶۳۹

دفاع از حقوق شخصی ۶۳۹

انواع جهاد··· ۶۴۰

شرایط جهاد··· ۶۴۱

جهاد دفاعی ۶۴۲

جهاد ابتدایی ۶۴۴

بخش دوازدهم: قضا و جزای اسلامی

۶۲ ـ قضا و جزای اسلامی ۶۴۷

درآمد··· ۶۴۷

قضاوت··· ۶۴۷

شرایط قاضی ۶۴۸

آداب قضاوت··· ۶۴۹

(۲۷)

دادخواهی ۶۵۰

چگونگی قسم··· ۶۵۱

احکام قاعدهٔ ید··· ۶۵۲

۶۳ ـ اقرار··· ۶۵۳

شرایط اقرار کننده··· ۶۵۳

انکار پس از اقرار··· ۶۵۴

اقرار به فرزندی شخصی ۶۵۵

۶۴ ـ شهادت··· ۶۵۷

شرایط شاهد··· ۶۵۷

۶۵ ـ حدها و تعزیرها··· ۶۶۱

حدّ زنا··· ۶۶۲

حدّ لواط··· ۶۶۳

حدّ مساحقه··· ۶۶۴

حدّ قیادت··· ۶۶۴

دیگر مسایل حدود··· ۶۶۵

نزدیکی با چهارپایان··· ۶۶۵

استمنا··· ۶۶۵

قذف··· ۶۶۶

شراب‌خواری ۶۶۶

سرقت (دزدی)··· ۶۶۶

محارب··· ۶۶۸

احکام مرتد··· ۶۶۸

۶۶ ـ قصاص··· ۶۷۱

اقسام قتل··· ۶۷۲

راه‌های اثبات قتل··· ۶۷۳

لوث··· ۶۷۴

کفّارهٔ قتل··· ۶۷۴

۶۷ ـ دیه‌ها··· ۶۷۵

انواع دیه··· ۶۷۵

دیهٔ کامل··· ۶۷۶

(۲۸)

قصاص و دیهٔ عضو··· ۶۷۷

دیهٔ سقط جنین··· ۶۷۸

دیهٔ جراحات··· ۶۷۹

حکم مواردی که دیه تعیین نشده است··· ۶۸۰

بخش سیزدهم: تنگناهای فرصت (وصیت و ارث)

۶۸ ـ وصیت (آخرین سفارش‌ها)··· ۶۸۳

درآمد··· ۶۸۳

احکام وصیت··· ۶۸۳

صیغهٔ وصیت··· ۶۸۴

شرایط وصیت··· ۶۸۵

پذیرش وصیت تملیکی ۶۸۵

رد امانت و پرداخت بدهی ۶۸۵

شرایط وصی ۶۸۷

بازگشت از وصیت··· ۶۸۷

هزینه‌های واجب··· ۶۸۸

نافذبودن وصیت در یک سوم دارایی ۶۸۸

وصیت نامعین··· ۶۸۹

۶۹ ـ ارث (انتقال قهری مال)··· ۶۹۱

درآمد··· ۶۹۱

مراتب و طبقات ارث··· ۶۹۲

ارث دستهٔ نخست··· ۶۹۳

ارث دستهٔ دوم··· ۶۹۵

ارث دستهٔ سوم··· ۶۹۶

ارث زن و شوهر··· ۶۹۷

ارث اختصاصی پسر بزرگ‌تر··· ۶۹۸

بخش چهاردهم: آغازی نوین

۷۰ ـ احکام مردگان··· ۷۰۳

درآمد··· ۷۰۳

محتضر··· ۷۰۴

(۲۹)

پسندیده‌های زمان احتضار··· ۷۰۵

مستحبات پس از مرگ··· ۷۰۶

احکام غسل، کفن، نماز و خاک‌سپاری ۷۰۶

غسل میت··· ۷۰۶

غسل کودک ۷۰۷

غسل نامحرم··· ۷۰۷

غسل جنابت و حیض··· ۷۰۸

مزدگرفتن··· ۷۰۸

غسل جبیبره‌ای ۷۰۸

کفن··· ۷۰۹

حنوط··· ۷۱۰

نماز میت··· ۷۱۰

چگونگی نماز میت··· ۷۱۲

دفن··· ۷۱۴

غسل مسّ میت··· ۷۱۶

نماز نخستین شبِ قبر (نماز وحشت)··· ۷۱۸

شکافتن قبر (نبش قبر)··· ۷۱۹

کسانی که غسل و کفن لازم ندارند··· ۷۱۹

شهید··· ۷۱۹

کسانی که قصاص شده‌اند··· ۷۲۰

(۳۰)

---

پیش‌گفتار

بسم اللّه الرحمن الرحیم

الحمد للّه ربّ العالمین، والصلوة والسلام علی خیر خلقه محمّد وآله الطّاهرین؛ ولاسیما إمام العصر و خاتم اولیائه؛ حجة ابن الحسن العسکری (روحی وارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء)، واللعن الدائم علی أعدائهم أعداء الدین.

آموزه‌های دینی سه بخش باور، اخلاق و کردار را در بر می‌گیرد. در این میان، احکام شرعی تنها از حوزهٔ سوم است که مهم‌ترین و کاربردی‌ترین مسایل آن در مجموعه‌ای با عنوان «رسالهٔ توضیح المسائل» گردآوری می‌گردد و دو بخش پیشین به جهت گستردگی داده‌های آن، مجموعه‌های دیگری را می‌طلبد.

در عمل به گزاره‌های فقهی، از مجتهد صاحب شرایط پیروی می‌گردد و اگر مکلف، کرداری را بدون رجوع به وی به انجام رساند که برابر با واقع یا حکم شرعی نباشد، باطل است.

در این رساله، سعی شده است مهم‌ترین مسأله‌های مورد نیاز در زندگی فردی و اجتماعی با نوشتاری رسا، گویا و هماهنگ با زندگی در عصر حاضر ارایه گردد و همین امر، ویژگی رسالهٔ حاضر می‌باشد.

برای توضیح مطالب یادشده و بیان پاره‌ای از ویژگی‌های رسالهٔ حاضر، نکات

(۳۱)

زیر خاطرنشان می‌گردد:

الف ـ همان‌گونه که گذشت، آموزه‌های دینی، سه بخش باور، اخلاق و کردار را در بر می‌گیرد. گزاره‌های اعتقادی و اخلاقی دین بسیار گسترده است و فقیهان پارسا بیش از این، آن را در آغاز فقه نوشته‌های خود می‌آوردند. اما هم‌اکنون به سبب گستردگی آن، در مجموعه‌های دیگری ارایه می‌شود.

گزاره‌های فقهی دین، مرزهای دیانت اسلام را تعیین می‌نماید و در حوزهٔ عمل به راهنمایی باورمندان خود می‌پردازد و فرهنگ شیعی و ارزش‌های دینی را پاس می‌دارد و با موج‌های مهاجم به ستیز بر می‌آید.

بـ ـ گزاره‌های فقهی، توسط فقیهان پارسا و دانشمند با تلاش و اجتهاد فراوان در مجموعه‌های فقهی گردآوری می‌گردد که گزیده‌ای از آن با عنوان «رسالهٔ توضیح المسائل» برای عموم و در جهت تبلیغ و نشر احکام عرضه می‌شود و می‌توان گفت مهم‌ترین گزینهٔ ارتباطی فقیه با مردم و جامعه به‌شمار می‌رود و بر این اساس، لازم است به ادبیات و زبان مخاطبان و گفته خوانان، روان، گویا، شیوا و متناسب با داده‌های جامعه‌شناسی و روان‌شناسی مردم هر عصر به نگارش درآید و از هر گونه پیچیدگی به‌دور باشد تا هرچه بیش‌تر به واقعیت نزدیک گردد.

ج ـ فقیه باید فقه را با دیگر دانش‌های ضروری؛ هم‌چون: منطق، فلسفه و عرفان همراه سازد تا از تبدیل شدن فقه برای فقه و نه برای زندگی و از ایستایی آن و گرفتاری در شبکهٔ تحجر جلوگیری نماید.

د ـ فقه، در واژه‌شناسی به معنای «فهم مراد گفته پرداز» و در اصطلاح، دانش دریافت معنا و مراد گفته‌پرداز قدسی به گونه‌ای نظام‌مند از ظهور و پدیداری دلیل دینی (کتاب و سنت) است؛ خواه دریافت مراد شریعت در گزاره‌های کلامی باشد یا

(۳۲)

داده‌های اخلاقی یا فقهی دین؛ بنابراین، دانش فقه، دریافت باید و نبایدها و هست و نیست‌ها را در بر می‌گیرد. شاهد بر این معنا، روش عملی فقیهان دوره‌های نخستین است که پیش از طرح بحث‌های فرعی دین، از اصول بنیادین آن سخن به میان می‌آوردند و چه بسا بیش‌تر از آن‌چه به فروع دین بپردازند، به گزاره‌های کلامی پرداخته‌اند و همین امر تأییدی است بر آن‌چه گفته شد که فقه باید به همراه منطق، فلسفه و عرفان ارایه شود تا به بستر تحجر فرود نیاید.

هـ ـ همان‌گونه که گذشت، فهم شریعت نظام‌مند است و نمی‌توان از قرائت‌های مختلف که بدون شک گونه‌ای کژ اندیشی یا کاستی در سیستم دریافت و یا در یکی از پیش‌زمینه‌های صدور آن وجود دارد، سخن به میان آورد و هم‌چنین نمی‌توان آن را با پندارهایی هم‌چون قیاس و استحسان به تباهی کشاند و دست پرورده‌های نفس عادی و ذهن کوتاه را جایگزین دریافت مراد شریعت نمود؛ چرا که دریافت حکم شرعی نظام‌مند است و فقیه تنها با در اختیار داشتن پیش‌زمینه‌های صدور حکم و فتوا و چیرگی بر این نظام علمی و شناخت ملاک حکم می‌تواند قدرت اجتهاد و استنباط صحیح را در خود پدیدار نماید.

و ـ تشخیص موضوع خارجی حکم بر عهدهٔ فقیه است و این شیوه که دریافت و شناخت موارد خارجی حکم شرعی در شأن فقیه نیست، شیوه‌ای بی‌اساس است که اندیشه و نظام اجتماعی دینداران و نظام فقهی را در گوشه گوشهٔ خانه‌ها و ذهن‌ها به انزوا می‌کشاند. فقاهت و درک عمیق از دین، جز از طریق تماس با رخدادهای زمان و شناخت موضوع خارجی و دریافت پاسخ دین در هر مورد جزیی به دست نمی‌آید و دور ماندن از فهم موضوعات، اسلام‌شناسی عزلت‌جو را در پی می‌آورد؛ چرا که فقاهت باید در متن حرکت سیال زندگی بشر جریان داشته باشد تا پویایی و کارآمدی خود را به دست آورد و با شناخت موضوعات خارجی و

(۳۳)

نگاه وسیع به زمان حال و آینده بتواند نیازهای هر عصر و آینده را دریابد و از امروز برای موجی که فردا بر خواهد خواست، چاره‌اندیشی نماید.

ز ـ امر دیگری که بایستهٔ فقیه است شناخت ملاک و مناط احکام می‌باشد و این اندیشه که همهٔ احکام تعبدی است و باید از ژرف‌اندیشی و دقت در علت حکم دوری کرد، سبب کژاندیشی و دریافتی نارسا از دین می‌گردد. اهمیت دادن به ظاهر لفظ یا قاعده و صورت دلیل و بی‌توجهی به ملاک و تشخیص موضوع حکم، تفریط و کوتاه‌نگری است؛ همان‌گونه که قیاس، استحسان و تمسک به مصلحت‌های بدون اساس نیز افراط است.

ح ـ بر اساس آن‌چه تاکنون گذشت، فقه دارای سه رکن بنیادین است:

۱) دریافت معنا و مراد شریعت به شیوهٔ نظام‌مند؛

۲) تشخیص مورد جزیی و موضوع خارجی حکم؛

۳) شناخت ملاک واقعی و چرایی تشریع حکم با پرهیز از هرگونه قیاس، استحسان و پنداربافی و مصلحت‌سنجی‌های بی‌اساس.

بی‌توجهی به سه اصل یاد شده، فقه را به شبکهٔ کوتاه‌نگری و حصر توجه به ظاهر واژه، قاعده یا صورت دلیل و کوتاهی در ژرف‌پژوهی گرفتار می‌آورد و در نتیجه، فقیه خود را در ارایهٔ حکم ناچار از چنگ زدن به «احتیاط» می‌بیند؛ چنان‌چه همین کوتاهی در ژرف‌پژوهی همراه با ضعف اراده در انتخاب گزینهٔ درست و حقیقی، علت بسیاری از برداشت‌های نارسا و دریافت‌های ناقص و در نتیجه زیاده‌روی در تمسک به احتیاط شده است. ضعف اراده در انتخاب گزینهٔ درست و حقیقی علت بسیاری از موارد احتیاط است.

این در حالی است که حکم فقیه باید صریح و روشن باشد تا مقلدان را در دسترسی به حکم شرعی سردرگم و پریشان نسازد؛ اما این سیره که با توجه به مستند حکم در بیان فتوا از عباراتی؛ مانند: «بنا بر احوط»، «بنا بر احتیاط»، «محل

(۳۴)

تأمل است» یا «محل اشکال است» استفاده شود و با بیانی کلی، شناخت موارد «احتیاط واجب» از «احتیاط مستحب» به مخاطب واگذار گردد، مکلف را از دسترسی به فتوای صریح مجتهد و شناخت وظیفهٔ مشخص خود دور می‌سازد و در واقع، چون مجتهد از ادبیات مناسبی در ارتباط با مخاطب و گفته‌خوان خود بهره نمی‌برد، نمی‌تواند با مردم و واقعیت‌های زمانهٔ خود ارتباط کامل برقرار نماید. نگارنده در رسالهٔ حاضر به این امر توجه داشته و در همهٔ موارد، فتوای صریح خود را بیان داشته است تا مکلف به‌راحتی بتواند وظیفهٔ خود را در هر موضوعی بشناسد.

ط ـ میان فقیهان شایع است که فقه را به چهار بخش عبادات، عقود، ایقاعات و احکام تقسیم می‌نمایند؛ تقسیمی که توسط دو کتاب «اللمعة الدمشقیة» یا «شرائع الاسلام» ارایه شده است. آنان، ملاک در عبادت را واپسینی و آخرتی بودن آن، و در عقود، بایستگی کاربرد واژگان از هر دو طرف معامله، و در ایقاعات، ضرورت به کار رفتن واژه از یک طرف معامله دانسته، و در احکام نیز چیزی را جز نبودن در سه بخش نخست، ملاک قرار نداده‌اند؛ در حالی که این شیوه، تنها امری صوری است و با واقع هماهنگ نمی‌باشد؛ زیرا داشتن واژگان یا واپسینی بودن آن، در ماهیت مسایل و احکام شرعی دخالتی ندارد و از این رو، چنین تقسیمی بر نظامِ فراگیری که همهٔ مسایل و احکام واقعی کردار مکلفان را در بر گیرد استوار نمی‌باشد.

ملاکی که نگارنده برای چینش ابواب فقه و رسالهٔ توضیح المسایل پیشنهاد می‌دهد و در همین رساله نیز آن را لحاظ نموده، هماهنگی در ماهیت عرفی و حیثیت‌های طبیعی است و نه حیثیت‌های اعتباری؛ هم‌چون سهولت فراگیری مسأله یا فردگرایی مسایل؛ چرا که این چینش بر نظام فراگیر و هماهنگی ماهوی

(۳۵)

مسایل دلالتی ندارد و از واقعیت و هویت عرفی و اجتماعی دور می‌باشد و هر یک از بحث‌های سیاسی، اقتصادی، اخلاقی، و حتی مسایل جنایی که برای شوؤن جامعهٔ اسلامی بسیار پراهمیت می‌باشد و در حقوق عمومی، مدنی و جنایی بیش‌تر مکتب‌های اجتماعی و سیاسی از آن سخن به میان می‌رود، در فقه اسلامی جایگاه ویژهٔ خود را باز نمی‌یابد، ولی در این طرح، ابواب یاد شده روح و جان فقهی و شأن اجتماعی خود را داراست و مباحث زاید و ناپسند از آن حذف می‌شود و احکام ثابت و متغیر دین به صورت تفکیکی ارایه می‌گردد که توضیح و دلایل هر یک از بندهای یاد شده در نوشته‌های گستردهٔ فقهی نگارنده آمده است.

ی ـ اندیشه و تفکر در هر زمینه و کاری مورد اهتمام اسلام است و به طور کلی، آیین اسلام پیروان خود را از ناآگاهی و تبعیت و اقدام کورکورانه دور داشته است. همان‌گونه که گذشت شناخت ملاک و مناط حکم، یکی از سه پایهٔ اساسی فقه به شمار می‌رود و این گمان که احکام دین تعبدی است و باید از ژرف‌اندیشی و دستیابی به ملاک حکم دوری کرد، سبب کژاندیشی و دریافت نارسا از دین می‌گردد. در این رساله، با توجه به بیان فوق در ابتدای بخش‌ها و سرفصل‌های لازم، پاره‌ای از ملاکات تشریع جزیی احکام یا چگونگی ارتباط مسایل آمده است تا خواننده با آگاهی و بصیرت بیش‌تر و انگیزهٔ برتری به کسب آگاهی و عمل بر آن اقدام نماید. یافتن حکمت‌ها یا مناط و ملاک حقیقی حکم، بحث گسترده‌ای می‌طلبد که باید آن را در بخش ملاکات احکام که تاکنون جایگاه ارزشی خود را نیافته است جست‌وجو نمود. نگارنده، برخی از مناط‌ها و ملاک‌های حقیقی و حکمت‌های صدور احکام را در درس خارج فقه و نوشته‌های تفصیلی خود آورده و امید است آن را در آینده به جامعهٔ علمی عرضه نماید.

ک ـ لازم است در چینش و ترتیب مسایل یک علم توجه داشت که علوم در

(۳۶)

جهت موضوع بر دو دسته می‌باشد:

۱) علومی که دارای چینش طبیعی است و به صورت قهری، موضوع ویژه‌ای دارد؛ مانند: علوم ریاضی، طبیعی و فلسفی.

۲) علومی که تنها به جهت غرضی خاص مسایل خود را می‌یابد و از موضوع ویژه‌ای برخوردار نیست؛ مانند: تاریخ و فقه که تمام مسایل و احکام آن، موضوعات متفاوتی است که با غرض خاصی کنار هم آمده است. البته، فقه، موضوع خاصی ندارد و دانشی است که مسایل آن باید بر اساس همگونی طبیعی و ماهیت عرفی و اجتماعی ترتیب یابد و مسایل و احکام و چینش و ساختار ترتیبی آن بر اساس واقعیت‌های خارجی استوار گردد.

با توجه به مطلب یاد شده، رسالهٔ حاضر در چهارده بخش تنظیم شده است. در این بخش‌ها، باب‌های مختلف فقه که نزدیک به هفتاد باب می‌باشد، آمده است. ملاک تقسیم این بخش‌ها، هماهنگی در ماهیت عرفی و اجتماعی و حیثیت‌های طبیعی است.

افزون بر این، سعی شده است هر یک از سرفصل‌ها از تورم و بسیاری داده‌های فقهی دور بماند و هر بخش با همهٔ بخش‌های دیگر تا حد امکان به صورت متعادل ارایه گردد. همان‌گونه که گذشت، چینش یاد شده، فقه‌پژوهان را در شناخت احکام ثابت و متغیر دین یاری می‌رساند و هم‌چنین فراگیری آن را برای مقلدان خود آسان می‌گرداند و هر بخش فقهی، روح و جان خود را بخوبی می‌نمایاند. چینش بخش‌های یاد شده به شرح زیر است:

۱ـ تقلید

۲ـ طهارت و نجاست

(۳۷)

۳ـ عبادت (نماز)

۴ـ عبادت‌های موسمی (روزه، حج و اعتکاف)

۵ ـ اقتصاد

۶ ـ بانک‌داری و بیمه

۷ـ وجوهات شرعی و دارایی‌های عمومی

۸ ـ تغذیه

۹ـ خانواده

۱۰ـ روابط و حقوق اجتماعی

۱۱ـ سیاست‌های کلان

۱۲ـ قضا و جزای اسلامی

۱۳ـ تنگناهای فرصت (وصیت و ارث)

۱۴ـ آغازی نوین (احکام مردگان)

وآخر دعوانا أن الحمدللّه ربّ العالمین

(۳۸)