مناسك حج
بخش دوم:
ساختار اجمالی عمره و حج
(۵۰)
(۵۱)
عمره و حج
الف: اقسام عمره
م « ۱۷۳ » ـ عمره مانند حج بر دو قسم است: واجب و مستحب. کسی که شرایط استطاعت را دارد واجب است یک مرتبه در عمر خود عمره گزارد. وجوب عمره مانند حج، فوری است و در وجوب آن استطاعت حج معتبر نیست، بلکه اگر تنها برای گزاردن عمره مستطیع باشد، انجام آن واجب می‌گردد؛ هرچند برای حج مستطیع نباشد. به عکس، اگر تنها برای حج استطاعت داشته باشد و برای عمره مستطیع نباشد، باید حج را بجا آورد؛ هرچند کسانی که از مکه دور هستند؛ مانند: ایرانیان، که وظیفه آن‌ها حج تمتع است، هیچ‌گاه برای آنان استطاعت حج از استطاعت عمره و استطاعت عمره از استطاعت حج جدا نیست؛ چون حج تمتع مرکب از هر دو عمل است؛ به خلاف کسانی که در مکه یا نزدیک به آن هستند که وظیفه آن‌ها حج و عمره مفرده است و می‌توانند تنها برای یکی از دو عمل مستطیع شوند.
م « ۱۷۴ » ـ کسی که می‌خواهد به مکه وارد شود لازم است محرم شود و با احرام وارد آن گردد. برای احرام باید نیت عمره یا حج داشت و اگر وقت انجام حج را
(۵۲)
ندارد و می‌خواهد وارد مکه شود، واجب است عمره مفرده بگزارد.
م « ۱۷۵ » ـ اگر شغل وی به‌گونه‌ای است که باید در موارد بسیاری وارد مکه شود، لازم نیست محرم گردد.
م « ۱۷۶ » ـ مستحب است عمره را مانند حج تکرار نماید و می‌توان میان انجام دو عمره کم‌تر از یک ماه فاصله انداخت.
ب: اقسام حج
حج بر سه قسم است: تمتع، قِران و اِفراد.
حج تمتع وظیفه کسانی است که نزدیک به ۹۶ کیلومتر یا شانزده فرسخ از مکه دور باشند. حج قِران و اِفراد بر کسانی واجب می‌باشد که در محدوده ۹۶ کیلومتری مکه می‌باشند.
چگونگی حج اِفراد و عمره مفرده
م « ۱۷۷ » ـ حج اِفراد که گاهی وظیفه کسی است که حج تمتع می‌گزارد، بدین‌گونه انجام می‌گیرد که زن حایض یا کسی که به سبب محدود بودن وقت نمی‌تواند عمره تمتع را بجا آورد باید حج افراد را قصد کند و با احرام عمره تمتع که آن را به افراد عدول داده است به عرفات رود و مانند دیگر حجاج وقوف کند و بعد از آن به مشعر رود و وقوف کند و بعد از آن به منی رود و همه اعمال منی بجز هدی را که بر او واجب نیست بجا آورد و سپس به مکه رود و طواف زیارت و نماز و سعی و طواف نسا و نماز آن را بگزارد و پس از آن از احرام خارج می‌گردد، و سپس برای بیتوته به منی برگردد و اعمال ایام تشریق را به همان گونه که دیگر حجاج بجا می‌آورند، انجام دهد.
بر این اساس، حج افراد همانند حج تمتع است با این تفاوت که در حج تمتع باید هدی را ذبح کند و ذبح آن در حج افراد واجب نیست، بلکه مستحب است.
(۵۳)
م « ۱۷۸ » ـ عمره مفرده وظیفه کسی است که حج تمتع وی به حج افراد تبدیل شده است و بعد از حج گزارده می‌شود. این عمره بدین‌گونه انجام می‌گیرد که به نزدیک‌ترین میقات رود و بهتر است به «جعرانه» یا «حدیبیه» یا «تنعیم» که به مکه نزدیک‌تر است رود، و در آن جا محرم شود، و سپس به مکه آید و طواف کند و سپس نماز آن را بخواند و سعی بین صفا و مروه کند و آنگاه تقصیر نماید یا سر بتراشد و طواف نسا بجا آورد و نماز طواف بخواند.
م « ۱۷۹ » ـ ساختار و شکل عمره مفرده با عمره تمتع یکسان است و تنها در سه عمل تفاوت دارد:
نخست ـ در عمره تمتع باید تقصیر نمود؛ یعنی از مو یا ناخن خود کمی برگرفت، و تراشیدن مو جایز نیست و در عمره مفرده بین تراشیدن مو و تقصیر اختیار دارد.
دوم ـ عمره تمتع طواف نسا ندارد، ولی عمره مفرده دارد.
سوم ـ میقات عمره تمتع یکی از میقات‌های پنج‌گانه است که ذکر آن خواهد آمد، ولی میقات عمره مفرده نزدیک‌ترین محل خارج از حرم است و می‌توان از یکی از میقات‌های پنج‌گانه محرم شد.
م « ۱۸۰ » ـ اعمال حج افراد؛ همچون احرام، دو وقوف، اعمال منی و اعمال مکه همانند اعمال حج تمتع است، و احکام آن دو مشترک است، و افعال عمره تمتع؛ همچون احرام، طواف و دیگر اعمال آن همانند اعمال عمره مفرده است.
م « ۱۸۱ » ـ انجام عمره تمتع از انجام عمره مفرده کفایت می‌کند و با آوردن آن لازم نیست عمره مفرده گزارده شود.
م « ۱۸۲ » ـ کسی که باید حج تمتع بگزارد؛ مانند فردی که شانزده فرسنگ شرعی از مکه دور است، اگر برای عمره استطاعت داشته باشد نه حج، عمره مفرده بر
(۵۴)
وی واجب نیست؛ همانند اشخاصی که به نیابت، حج می‌کنند.
م « ۱۸۳ » ـ کسی که برای عمره مفرده محرم می‌شود همه چیزهایی که در احرام تمتع گفته می‌شود بر وی حرام می‌گردد و بعد از آن که تقصیر کرد یا موی سر تراشید، همه چیز بر او حلال می‌شود، مگر زن و بعد از آن که طواف نسا را با نماز آن بجا آورد، زن هم بر او حلال می‌شود.
م « ۱۸۴ » ـ طواف نسا در عمره مفرده بعد از تقصیر یا تراشیدن موی سر انجام می‌گیرد.
م « ۱۸۵ » ـ کسی که به احرام عمره مفرده وارد مکه می‌شود اگر احرام او در ماه‌های حج باشد، جایز است آن را عمره تمتع قرار دهد و پس از آن حج تمتع بگزارد و در این صورت، هدی بر او واجب می‌شود.
م « ۱۸۶ » ـ اگر در بین عمره مفرده در شوط پنجم سعی بیمار شود یا عذری یابد که نتواند عمره را تمام کند و به وطن خود بازگردد و بعد از بهبودی نتواند به مکه بازگردد، باید نایب بگیرد و نایب وی برای خارج شدن وی از احرام، سعی را تمام کند و آن را اعاده نماید و به وی خبر دهد که تقصیر نماید و بعد از تقصیر برای طواف نسا نایب بگیرد. البته، مورد یاد شده از موارد حصر نیست؛ زیرا شخص یادشده از بیماری خود بهبودی یافته یا عذر اولی وی برطرف شده است و به علت دیگری نمی‌تواند به مکه آید.
م « ۱۸۷ » ـ اگر عمره مفرده را بدون انجام طواف نسا انجام دهد و بخواهد برای عمره تمتع محرم شود، می‌تواند بدون انجام طواف نسا محرم شود و آن را بعد از انجام عمره تمتع بجا آورد.
م « ۱۸۸ » ـ اگر فاصله میان دو عمره مفرده کم‌تر از یک ماه باشد، عمره دوم را باید به قصد رجا بجا آورد؛ خواه دو عمره را برای خود بگزارد یا هر دو یا
(۵۵)
یکی از آن را به نیابت از دیگری انجام دهد.
مراد از ماه، یک ماه است، ولی اگر عمره را در بین ماه گزارده باشد، لازم نیست سی روز یا یک ماه یا انجام رجایی آن را مراعات کند و می‌تواند برای آن اجرت بگیرد.
م « ۱۸۹ » ـ اگر زن به نیت عمره مفرده محرم شود و بعد از آن عادت گردد و در همه روزهایی که می‌تواند در مکه باشد حیض ببیند، در عمره مفرده باید برای طواف و نماز نایب بگیرد و بقیه اعمال عمره را خود بجا آورد، و چنانچه به وطن باز گشته است، به مکه برود، و اگر نمی‌تواند، برای اعمال عمره نایب بگیرد، ولی باید خود تقصیر کند و ترتیب بین آن و سایر اعمال را مراعات نماید و تا اعمال گفته شده را نگزارد، آنچه به وسیله احرام بر او حرام شده است، بر او حلال نمی‌گردد.
م « ۱۹۰ » ـ طواف در عمره مفرده استحبابی حکم طواف واجب را دارد و باید نماز آن پشت مقام خوانده شود.
م « ۱۹۱ » ـ می‌توان عمره مفرده را در ماه‌های حج پیش از عمره تمتع انجام داد و در این مسأله، بین کسی که اولین حج خود را می‌گزارد (صروره) و دیگران تفاوتی نیست.
م « ۱۹۲ » ـ تأخیر عمره مفرده در حج افراد؛ به‌گونه‌ای که عرف آن را تأخیر بداند، بدون هیچ عذری جایز نیست.
م « ۱۹۳ » ـ زنی که احتمال می‌دهد حایض شود و نتواند داخل مسجد الحرام شود، می‌تواند برای عمره مفرده مستحبی محرم شود و اگر خون دید و وظیفه وی نایب گرفتن باشد، برای طواف و نماز نایب بگیرد. مریض نیز همین حکم را دارد، اگر احتمال دهد که نمی‌تواند اعمال عمره مفرده را انجام دهد.
(۵۶)
م « ۱۹۴ » ـ عمره مفرده را بعد از عمره تمتع می‌توان انجام داد؛ هرچند کم‌تر از یک ماه فاصله باشد و لازم نیست نیت رجا نماید.
م « ۱۹۵ » ـ کسی که باید عمره تمتع بگزارد، چنانچه ندانسته به نیت عمره مفرده محرم شود باید عمره مفرده را انجام دهد و سپس عمره تمتع را بجا آورد، و در صورتی که در تطبیق اشتباه نموده باشد، عمره تمتع به شمار می‌رود و صحیح است.
م « ۱۹۶ » ـ اگر به سبب ندانستن مسأله یا فراموشی، تقصیر را در عمره مفرده بجا نیاورد و طواف نسا را ترک کند و سپس برای عمره تمتع محرم شود و آن را بگزارد و سپس متوجه نقص کار خود گردد؛ چنانچه عمره مفرده را در ماه‌های حج بجا آورده است و می‌خواهد حج مستحبی بگزارد می‌تواند به عمره تمتع عدول کند؛ خواه وقت برای اعاده عمره تمتع داشته باشد یا نداشته باشد، ولی اگر حج واجب می‌گزارد، کفایت نمی‌کند و باید پس از تقصیر صحیح به میقات رود و دوباره برای عمره تمتع محرم شود.
م « ۱۹۷ » ـ اگر حج خود را به افراد بدل نماید، باید عمره مفرده را بعد از حج بجا آورد و تا عمره مفرده را انجام ندهد نمی‌تواند برای عمره و حج دیگری محرم شود؛ هرچند اگر چنین کند، عمره و حج وی صحیح است.
م « ۱۹۸ » ـ اگر در مکه مقیم شود و قصد مجاورت در مکه نماید و بعد از دو سال مستطیع شود، حکم اهل مکه را دارد.
توجه و یادآوری
م « ۱۹۹ » ـ از آن‌جا که حج قِران واجب تعیینی نیست و مورد ابتلا نمی‌باشد، برای دانستن احکام آن به کتاب‌های تفصیلی مراجعه شود.
(۵۷)
حج تمتع
ساختار اجمالی حج تمتع
م « ۲۰۰ » ـ حج تمتع از عمره تمتع و حج تمتع تشکیل می‌شود. عمره تمتع بر حج تقدم دارد.
م « ۲۰۱ » ـ عمره تمتع دارای پنج جزء است:
احرام، طواف کعبه، نماز طواف، سعی میان کوه صفا و مروه و نیز تقصیر؛ یعنی گرفتن قدری از مو یا ناخن.
م « ۲۰۲ » ـ وقتی محرم پنج عمل گفته شده را بجا آورد هر آنچه که به سبب احرام بر وی حرام شده بود، بر او حلال می‌شود.
م « ۲۰۳ » ـ حج تمتع دارای سیزده عمل است:
احرام در مکه، وقوف به عرفات، وقوف به مشعر الحرام، انداختن سنگریزه به جمره عقبه در منا (رمی جمرات)، قربانی در منا، تراشیدن موی سر یا تقصیر کردن در منا، طواف زیارت در مکه، دو رکعت نماز طواف، سعی بین صفا و مروه، طواف نسا، دو رکعت نماز طواف نسا، ماندن به منی در شب یازدهم، شب دوازدهم و شب سیزدهم برای برخی از حاجیان و نیز رمی جمرات در روز یازدهم
(۵۸)
و دوازدهم. البته اشخاصی که شب سیزدهم در منی مانده‌اند باید در روز سیزدهم رمی جمرات کنند.
م « ۲۰۴ » ـ لازم نیست مکلف، اعمال حج و عمره را قبل از ورود به عمره و حج؛ هرچند به صورت اجمالی بداند، بلکه کافی است نیت کند عمره تمتع و عبادتی را که خداوند بر او واجب کرده است می‌گزارد یا حج تمتع را به گونه‌ای که بر او واجب است انجام می‌دهد؛ پس اگر چگونگی و تفصیل هر یک از اعمال را در وقت عمل از رساله یا به‌گونه دیگر یاد بگیرد و عمل کند، بسنده است؛ هرچند فرا گرفتن اجمالی آن بهتر است.
توضیح هر یک از اعمال عمره تمتع و حج تمتع در بخش‌های آینده به ترتیب خواهد آمد.
بخش سوم عهده‌دار بیان اعمال عمره تمتع و بخش‌های دیگر احکام و مسایل حج تمتع را توضیح می‌دهد.
(۵۹)
(۶۰)
