سخن پایانی: ضرورت تدوین نظام‌نامهٔ روحانیت شیعه
آن‌چه جای آن در جامعهٔ روحانیت شیعه خالی است، مرامنامه یا قانون مدوّنی است که مسیر این جامعه را گام به گام و به صورت موردی و جزیی مشخص کرده باشد؛ به‌گونه‌ای که تمامی اعضای این جامعه، حال و چشم‌انداز آیندهٔ خود را از آن به دست آورند و در تمام سال‌هایی که به این جامعه تعلق دارند، به آن التزام عملی داشته باشند و تخطی از آن را جرم و مستحق بازخواست و تنبیه از ناحیهٔ مرکز متولّی بدانند و طلاب ورودی نیز پیش از هر التزام دیگری، به آن تعهد دهند و بر آن قسم یاد کنند.
(۲۹۰)
نظام روحانیت بیش از هر چیز، لازم است مرامنامهٔ روحانیت را ـ که به مثابهٔ قانون اساسی روحانیت شیعه در جهان است ـ تدوین کند و این قانون را تنها با نگاه خاص به جامعهٔ ایران نیاورد. جهان شیعه، محدود به ایران نیست و این قانوان باید برای سیستم علمی و عملیاتی روحانیت شیعه نوشته شود، نه روحانیت ایران؛ قانونی که بر پایهٔ آن بتوان در تمامی کشورهای جهان مرکز علمی داشت و طلاب مستعد و دارای شرایط هر منطقه را بر اساس ساختار بومی آن‌ها و به شیوه‌های علمی تربیت کرد، نه به ذوق و سلیقهٔ مدیران.
حوزه، نیازمند تدوین نظام‌نامه برای تولیت فرهنگ تشیع است؛ نظام‌نامه‌ای که از قانون اساسی بالاتر است؛ چرا که قانون اساسی تنها برای یک کشور است، اما حوزه‌ها باید قوانین و اصول مدیریت خود را ـ که مدیریت فرهنگ شیعی است ـ پی‌ریزی نمایند و برای فرهنگ شیعی که ریشه در عصمت دارد، نظام‌نامه بنویسد؛ نظام‌نامه‌ای مبتنی بر فرهنگی تاریخی که تنها هزار و چهارصد سال از آن گذشته است. این نظام‌نامه باید تا هزاران سال دیگر جامعهٔ روحانیت و فرهنگ تشیع را صیانت کند. بنابراین، تدوین نظام علمی و فرهنگی حوزه‌ها، امری بسیار سخت‌تر از تدوین قانون اساسی برای یک کشور است و لازم است هزینه‌های آن را هرچه باشد، پرداخت؛ زیرا این موضوع بسیار حایز اهمیت است.
تنظیم اساس‌نامه برای حوزه بسیار متفاوت از نوشتن اساس‌نامه برای یک مدرسه یا مؤسسهٔ علمی است. به‌طور کلی، این کار باید در تمام
(۲۹۱)
زمینه‌ها انجام شود و هر کس هرچه می‌خواهد و هرچه برای گفتن دارد، بگوید. در تدوین قانون اساسی حوزه‌ها، باید نظریه‌پردازی عام شود و سپس بر آن استجماع گردد. هرگونه تلاشی برای اصلاح حوزه‌ها و تحول در آن، بدون در دست داشتن این اساس‌نامه، عقیم و گاه خطرآفرین خواهد بود و تلاش‌های درست نیز از شکل، صورت، ظاهر و ساختار فراتر نمی‌رود.
لازم است در زمینهٔ تدوین نقشهٔ جامع و قانون اساسی حوزه‌های علمی، نظریات تمامی عالمان موجود و نظریه‌پردازان حوزه‌های مرتبط، گردآوری و سپس به بررسی نقاط قوت و ضعف هر یک از دیدگاه‌ها پرداخته شود و در برنامه‌ریزی و سیاست‌پردازی و مدیریت حوزه‌های علمیه، از جزیی‌نگری به کلان‌نگری حرکت شود. نخست باید بر اساس دیدگاه‌های مطرح شده، بر امور اجماعی میان عالمان دینی تأکید شود و سپس به اموری پرداخته شود که در آن اختلاف است و از این‌جا نقطهٔ شروع نگارش قانونی اساسی و اجماعی برای حوزه‌های علمیه کلید بخورد. سپس این قانون به دست تمامی عالمان شناخته شده داده شود و هر کس افزونی بر آن دارد، دیدگاه خود را طرح کند و اگر به جایی از آن نیز نقدی دارد، آن را مطرح نماید و بر اساس آن، به حل و فصل اصول و قوانین آن پرداخته شود تا کار از کارشناسی و خبرویت لازم بهره‌مند گردد. هدف از تهیهٔ این قانون مدوّن و اجماعی، باید اصلاح ساختار حوزه و نظام‌مند نمودن تمامی فعالیت‌های آن به‌ویژه در مسیر تولید علم دینی و اجتهاد باشد.
(۲۹۲)
در نقل دیدگاه‌ها نیز، هم شخصیت‌های حوزوی اهمیت دارند و هم دیدگاه‌های آنان. باید از تمامی شخصیت‌ها و نظریه‌پردازان، در تمامی حوزه‌های مرتبط نظرخواهی شود، نه آن‌که به صورت گزینشی، تنها دیدگاه برخی عالمان لحاظ گردد.
این قانون نباید محلی و وابسته به بعضی از افراد خاص یا دولتی باشد؛ بلکه باید قانونی تبادل آرایی، منطقی، علمی و نیز اجماعی و مطابق با استانداردهای مراکز علمی دنیا باشد؛ به صورتی که اگر به دیگر مراکز علمی عرضه شد، این نکته را بیابند که حوزه‌های شیعی دارای نظامی آموزشی، علمی و فرهنگی است.
این قانون باید اجماعی باشد تا هیچ متنفذی نتواند بر آن حاشیه زند و از اجرایی شدن آن شانه خالی کند. اگر «نظام آموزشی» در پرتو قانون اساسی حوزه شکل بگیرد، ریشهٔ معضلات حوزه خشک می‌گردد و از اختلافات دوری می‌شود.
گام نخست برای نظام‌مند کردن حوزه‌ها، تدوین مرامنامهٔ جامع و نقشهٔ راه است؛ به‌گونه‌ای که گفته شود قانون اساسی حوزه‌های شیعی چنین است. این قانون، هم اصول مسایل را می‌گوید و هم بسیاری از بندها و فروعات مطرح در دانش‌های معقول و منقول و تمامی عناوین حوزوی را به دقت تعریف می‌کند تا هر حوزوی، وظیفه و حیطهٔ کاری خود را با مرزهای دقیق آن بداند.
همان‌طور که برای تدوین‌کنندگان قانون اساسی جمهوری اسلامی
(۲۹۳)
ایران نوع حکومت بسیار مهم بوده است که قانون اساسی را با آن شروع می‌کنند که همان حکومت اسلامی است؛ زیرا این قانون به دست برخی از فقیهان حوزهٔ علمیه با نظرگاه خاصی که آنان به ادارهٔ جامعه داشتند، نوشته شده است و آنان نگرش مدیریت فقهی را به تمامی اصول آن تسری داده‌اند و نیز همان‌طور که قانون اساسی زمان مشروطیت با مجلس شورای ملی شروع شده است که آن را به دستور «معدلت‌بنیان پادشاهی» می‌داند؛ زیرا در آن زمان، می‌اندیشیدند تشکیل مجلس ملی، حقوق سیاسی آنان را تأمین خواهد کرد و مشکل اصلی مملکت را نبود مجلس می‌دانستند و یا همان‌طور که قانون اساسی ایتالیا، نخستین اصل خود را مبتنی بر کار می‌سازد، مرامنامهٔ حوزه‌ها نیز ستون اصلی ساختار جدید حوزه‌ها و اسطقس و جوهر آن را باید تبارشناسی جامعهٔ روحانیت قرار دهد؛ زیرا هدف از تدوین قانون اساسی حوزه، تربیت نیروهایی است که همانند پیامبران الهی علیهم‌السلام تولید علم دینی و عمل الهی داشته باشند. قانون اساسی حوزه باید این هدف را دنبال کند که طلبه‌ها را به انبیا و اولیای خدا شبیه نماید و نیروهایی علمی و جراح را که دلسوز مردم و پناهگاه آنان باشند، تربیت کند؛ نیروهایی که خود سرشار از صداقت و صفا باشند و صمیمیت و عشق را در میان مردم رواج دهند.
(۲۹۴)
نمایهٔ آثار حضرت آیت‌اللّه نکونام(مد ظله العالی)
۱ ـ خدا انکاری و اصول الحاد
۲ ـ رسالهٔ توضیح المسائل (۲ جلد)
۳ ـ گزیدهٔ توضیح المسائل
۴ ـ بلندای فقه شیعه (۹ جلد)
۵ ـ احکام نوین
۶ ـ احکام پزشکی
۷ ـ مناسک حج
۸ ـ تفسیر هدی (۵۰ جلد)
۹ ـ دانش استخاره (۵ جلد)
۱۰ ـ درآمدی بر دانش استخاره با قرآن کریم
۱۱ ـ آیه آیه روشنی
۱۲ ـ فقه غنا و موسیقی (۷ جلد)
(۲۹۵)
۱۳ ـ منطق موسیقی
۱۴ ـ تاریخ تحلیلی موسیقی در اسلام
۱۵ ـ زن؛ مظلوم همیشهٔ تاریخ (۴ جلد)
۱۶ ـ تحریر التحریر (۳ جلد)
۱۷ ـ حقیقة الشریعة فی فقه العروة (۲ جلد)
۱۸ ـ سیر سرخ (۱۵ جلد)
۱۹ ـ محبوبان و محبان
۲۰ ـ محبوب عشق
۲۱ ـ چهرهٔ عشق
۲۲ ـ چشمه چشمه زندگی
۲۳ ـ گذرها و گریزهای جامعه
۲۴ ـ المسکة (۲ جلد)
۲۵ ـ کلیات دیوان نکو (۹ ج)
۲۶ ـ دیوان عشق و معرفت (۳ ج)
۲۷ ـ مقامات عارفان
۲۸ ـ صحیفهٔ عشق
۲۹ ـ دانش زندگی (۲ جلد)
۳۰ ـ دانش ذکر
۳۱ ـ حقوق نوبنیاد (۲ جلد)
۳۲ ـ اقتصاد حوزه‌های علمی و شهریهٔ دانش‌پژوهان دینی
(۲۹۶)
۳۳ ـ دانش تفسیر، دانش تأویل
۳۴ ـ حجره‌های معنوی
۳۵ ـ زلال عرفان
۳۶ ـ دولت منجی
۳۷ ـ نمای رسالت
۳۸ ـ فرهنگ شریعت و ناسوت طبیعت
۳۹ ـ شمع زندگی
۴۰ ـ دو میعادگاه عشق
۴۱ ـ ساخت شعر
۴۲ ـ یکتاپرستی
۴۳ ـ سراب عرفان یا هبای منثور
۴۴ ـ زن و زندگی
۴۵ ـ یادنامهٔ روحانیت
۴۶ ـ پیدای پنهان
۴۷ ـ درآمدی بر شناخت قرآن کریم
۴۸ ـ امام حق؛ فاطمه علیهاالسلام ، امام عشق؛ حسین علیه‌السلام
۴۹ ـ زنجیرهٔ برابری و سلسلهٔ ستمگری
۵۰ ـ شب، خلوت و آذرخش سکوت
۵۱ ـ دنیای جنیان و نیرنگ آدمیان
۵۲ ـ چگونه زیستن، چگونه مردن
(۲۹۷)
۵۳ ـ اقتصاد سالم، اقتصاد بیمار
۵۴ ـ زبان بدن
۵۵ ـ فرهنگ عرفان
۵۶ ـ کتاب دوستی
۵۷ ـ گفتمان قرآن‌شناخت
۵۸ ـ سرود محبان
۵۹ ـ حکایت عشق
۶۰ ـ آزادی در بند
۶۱ ـ دانش‌اندوزی و خشونت‌ورزی
۶۲ ـ زن؛ پردیس زیبایی و تربیت
۶۳ ـ انقلاب اسلامی و جمهوری مسلمانان
۶۴ ـ قواعد هفت‌گانهٔ سلوک الهی
۶۵ ـ زندگی، عشق یا قانون
۶۶ ـ طلبگی و تعهد کاری
۶۷ ـ شوکران عصیان
۶۸ ـ علی علیه‌السلام ؛ ولایت مستصعب
۶۹ ـ نوای اهل دل
۷۰ ـ عنقای مهر
۷۱ ـ فنای چهره
۷۲ ـ هیمان عشق
(۲۹۸)
۷۳ ـ درد هجران
۷۴ ـ زلف آشفته
۷۵ ـ حیرت ذات
۷۶ ـ قصهٔ گیسو
۷۷ ـ خم ابرو
۷۸ ـ دیار پرگار
۷۹ ـ صبح نمود
۸۰ ـ تیغ تقدیر
۸۱ ـ گرداب توهم
۸۲ ـ نگین هستی
۸۳ ـ تمثال حق
۸۴ ـ صاحب سلونی
۸۵ ـ شام غربت
۸۶ ـ عطر ختام
۸۷ ـ شمع جمع
۸۸ ـ جولان خیال
۸۹ ـ چشم امید
۹۰ ـ چشمهٔ لطف
۹۱ ـ دل پرچاک
۹۲ ـ رونق گل
(۲۹۹)
۹۳ ـ رقص شمشیر
۹۴ ـ دامن دهر
۹۵ ـ نور و سرور
۹۶ ـ چشم نگاه
۹۷ ـ لطف قرار
۹۸ ـ طبیعت رام
۹۹ ـ دیار بی‌نشان
۱۰۰ ـ مکافات عشق
۱۰۱ ـ ناز معشوق
۱۰۲ ـ شاهد تنهایی
۱۰۳ ـ یار یار
۱۰۴ ـ دم دل
۱۰۵ ـ شور شیدا
۱۰۶ ـ مست و خمار
۱۰۷ ـ صفای دل
۱۰۸ ـ گنج بی‌مکان
۱۰۹ ـ هوای یار
۱۱۰ ـ محضر ذات
۱۱۱ ـ چهره چهره
۱۱۲ ـ عاشق چالاک
(۳۰۰)
۱۱۳ ـ دولت تنهایی
۱۱۴ ـ طغیان هوس
۱۱۵ ـ خیمهٔ بقا
۱۱۶ ـ صاحب‌خانه
۱۱۷ ـ ظهور پاک
۱۱۸ ـ طعمهٔ طمع
۱۱۹ ـ افتادهٔ گیسو
۱۲۰ ـ دف مرگ
۱۲۱ ـ قد پندار
۱۲۲ ـ کلبه‌ای در راه
۱۲۳ ـ نرگس مست
۱۲۴ ـ وحدت مستانه
۱۲۵ ـ قرب غربت
۱۲۶ ـ جنگ آب
۱۲۷ ـ آتش قهر
۱۲۸ ـ تمنای وصال
۱۲۹ ـ هیاهو
۱۳۰ ـ حریف معرکه
۱۳۱ ـ کاشانهٔ امید
۱۳۲ ـ بلاپیشه
(۳۰۱)
۱۳۳ ـ میثاق
۱۳۴ ـ سوز و ساز
۱۳۵ ـ راز و ناز
۱۳۶ ـ خون دل
۱۳۷ ـ قرب یار
۱۳۸ ـ نقد صافی
۱۳۹ ـ دیوان ولایت
۱۴۰ ـ پندهای رفتاری
۱۴۱ ـ گزاره‌های انسان‌شناسی
۱۴۲ ـ تدبیرهای‌سیاسی
۱۴۳ ـ حکمت‌نامهٔ فلسفه
۱۴۴ ـ شگفتی‌های تن‌درستی و روح‌افزایی
۱۴۵ ـ همسران و مدیران کارآمد
۱۴۶ ـ تعامل نرم و دیجیتال
۱۴۷ ـ کتاب خدا
۱۴۸ ـ صفانوشت حوزویان
۱۴۹ ـ آزاداندیشی حوزویان و استبداد طاغوتیان
۱۵۰ ـ حج؛ ابراهیمی یا سازمانی
۱۵۱ ـ دانش بسنده
۱۵۲ ـ آیین خردورزی
(۳۰۲)
۱۵۳ ـ بشارت اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله
۱۵۴ ـ کوثر؛ نقطهٔ هستی
۱۵۵ ـ پیامبر عشق؛ حسین علیه‌السلام
۱۵۶ ـ مرگ و زندگی در ابدیت
۱۵۷ ـ خیمهٔ سبز ظهور
۱۵۸ ـ چشم‌انداز عالمان دینی
۱۵۹ ـ پیام‌رسانی دینی
۱۶۰ ـ سیمای طلبگی
۱۶۱ ـ اصول و قواعد تبلیغ دینی
۱۶۲ ـ اصولی چه می‌گوید؟
۱۶۳ ـ اخباری چه می‌گوید؟
۱۶۴ ـ غیب، شب و بیداری
۱۶۵ ـ اسلام؛ هویت همیشه زنده
۱۶۶ ـ عصمت؛ موهبتی الهی
۱۶۷ ـ فلسفهٔ نوین
۱۶۸ ـ مراتب ولایت
۱۶۹ ـ عوالم مینا
۱۷۰ ـ نغمه‌های عرفانی
۱۷۱ ـ نسخهٔ عرفان
۱۷۲ ـ الگوهای اندیشهٔ دینی
(۳۰۳)
۱۷۳ ـ سیر اندیشه
۱۷۴ ـ اصول و قواعد تعبیر خواب
۱۷۵ ـ اخباری و اصولی چه می‌گویند؟
۱۷۶ ـ معاد جسمانی، حقیقتی دینی و فلسفی
۱۷۷ ـ معاد جسمانی
۱۷۸ ـ خلود دوزخ و آتش و عذاب جاوید
۱۷۹ ـ انسان و جهان زندگی
۱۸۰ ـ بایسته‌های دین پژوهی و معناشناسی دین
۱۸۱ ـ مدینهٔ فاضله یا جنگل مدرن
۱۸۲ ـ نظام سلطه
۱۸۳ ـ چرایی و چگونگی انقلاب اسلامی
۱۸۴ ـ آسیب‌های اجتماعی
۱۸۵ ـ انقلاب اسلامی چالش‌ها و طرح‌ها
۱۸۶ ـ انقلاب فرهنگی
۱۸۷ ـ حوزه؛ چالش‌ها و طرح‌ها
۱۸۸ ـ نظرگاه‌های سیاسی
۱۸۹ ـ روحانیت و رهبری
۱۹۰ ـ برگی از آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی
۱۹۱ ـ دردمندی و مشکلات اجتماعی
۱۹۲ ـ عالمان دینی و ساده‌زیستی
(۳۰۴)
۱۹۳ ـ عرفان و مقامات
۱۹۴ ـ حضور حاضر و غایب
۱۹۵ ـ القواعد الفقهیة
۱۹۶ ـ هدایت دینی
۱۹۷ ـ دایرهٔ هستی
۱۹۸ ـ بداهت معرفت خداوند
۱۹۹ ـ خداپرستی و فطرت
۲۰۰ ـ عارف و کمال
۲۰۱ ـ چارچوب سیر کمالات
۲۰۲ ـ خواب، شب و بیداری
۲۰۳ ـ آموزش مقامات موسیقی ایرانی
۲۰۴ ـ چارچوب نوین فقه شیعه
۲۰۵ ـ نفیر عشق
۲۰۶ ـ شیوهٔ اجرای حدود
۲۰۷ ـ نوشابه‌های الکلی
۲۰۸ ـ سلطه‌سالاری مردان یا زنان
۲۰۹ ـ کاوشی نو در معجزه و کرامت
۲۱۰ ـ علمای راستین؛ رهروان پیامبران
۲۱۱ ـ آیات‌الاحکام و فقه القرآن
۲۱۲ ـ التمهید فی شرح قواعد التوحید
(۳۰۵)
۲۱۳ ـ قرآن کریم و زمینه‌های اقتصادی
۲۱۴ ـ تحریف‌ناپذیری و حجیت قرآن کریم
۲۱۵ ـ فهرست موارد مذکر و مؤنث یا مرد و زن در قرآن کریم
۲۱۶ ـ درآمدی بر شناخت قرآن کریم
۲۱۷ ـ روش تفسیر از دیدگاه قرآن کریم
۲۱۸ ـ پیشوایان راستین اسلام
۲۱۹ ـ روش حضرات معصومین علیهم‌السلام و حرکت‌های انقلابی
۲۲۰ ـ ضرورت معرفت به مقام نوری اهل بیت علیهم‌السلام
۲۲۱ ـ کوثر؛ ناموس حضرت حق
۲۲۲ ـ گفتگوهای صمیمی
۲۲۳ ـ گفتگوهای اجتماعی
۲۲۴ ـ پنج مقالهٔ حِکمی
۲۲۵ ـ درآمدی بر علم اصول، رجال و درایه
۲۲۶ ـ تاریخ همیشه زنده
۲۲۷ ـ رهبران شیعه در عصر غیبت
۲۲۸ ـ خاطره؛ نقشی بر چهرهٔ ذهن
۲۲۹ ـ آفرینش انسان و ماتریالیسم
۲۳۰ ـ التعلیقة علی المکاسب المحرّمة
۲۳۱ ـ الفهرس الحدیث للفقه الشیعی
۲۳۲ ـ التعلیقات الفقهیة
(۳۰۶)
۲۳۳ ـ الرسائل التسع الفقهیة
۲۳۴ ـ الرسائل السبع الاعتقادیة
۲۳۵ ـ المباحث السنبوکیة فی الفنون الاصولیة
۲۳۶ ـ الفهرس الحدیث لآیات الأحکام
۲۳۷ ـ الولایة و الحکومة
۲۳۸ ـ الغناء و الرقص
۲۳۹ ـ علم الأصول و علمائه الخمسة
۲۴۰ ـ الجسم البسیط و انقساماته
۲۴۱ ـ حاشیه علی القواعد و الفوائد
۲۴۲ ـ خمس الرسائل السیاسیة
۲۴۳ ـ أسباب التنزیل
۲۴۴ ـ لطافت باران
و… .
(۳۰۷)
(۳۰۸)
(۳۰۹)
(۳۱۰)
