اهميت برداشت اول از نگاه نخست به دیگران

برداشت اول از نگاه نخست به دیگران حایز اهمیت است و برای انتخاب دوست، همکار و همسر کارآمد است. با کسی باید مجالست داشت که نگاه به او خداوند را به خاطر آورد……

 

«عدّة من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد البرقی، عن شریف بن سابق، عن الفضل ابن أبی قرّة، عن أبی عبد اللّه علیه‌السلام قال: قال رسول اللّه صلی‌الله‌علیه‌وآله : قالت الحوّاریون لعیسی: یا روح الله، من نجالس؟ قال: من یذکرکم اللّه رؤیته، ویزید فی علمکم منطقه، ویرغبکم فی الآخرة عمله»^(۱).

ـ از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: حواریان عیسی علیه‌السلام به او عرض نمودند: ای روح خدا، ما با چه کسی مجالست و هم‌نشینی داشته باشیم و با او رفیق و دوست گردیم و معاشرت و رفت و آمد ما با چه کسی باشد؟ حضرت عیسی علیه‌السلام پاسخ داد: کسی که دیدار او شما را به یاد خداوند اندازد، و گفتار او بر دانش شما بیفزاید، و کردار او شما را به آخرت تشویق نماید.

بیان: پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و امام صادق علیه‌السلام این سخن را به نقل از حضرت عیسی علیه‌السلام می‌آورند و چیزی بر آن نمی‌افزایند و این بدان معناست که سخن وی نیاز به تتمه و نقدی نداشته و این به معنای پذیرش سخن حضرت عیسی علیه‌السلام است. سه ویژگی در این روایت برای شخصی که می‌توان با او ارتباط دوستانه داشت آمده است: یکی آن‌که دیدن وی شما را به یاد خداوند اندازد. دیدار او ناخودآگاه خوبی‌ها را به ذهن آورد. راه رفتن، سخن گفتن، لباس پوشیدن و تصمیم‌های او به‌گونه‌ای است که انسان به یاد خداوند می‌افتد. حتی سخن نگفتن او و صرف دیدن وی نیز انسان را به یاد خداوند می‌اندازد و از یاد دنیا و هوا و هوس‌های آن دور می‌دارد. هم‌چنین باید با کسی مجالست داشت که وقتی سخن می‌گوید، بر علم انسان افزوده شود و سخنان وی چشمهٔ جوشان حکمت باشد. سومین نشانهٔ وی آن است که کارهای او انسان را به‌سوی آخرت تحریک و ترغیب نماید. در این حدیث از سه ویژگی دیداری، شنیداری و کرداری یاد شده است. دیدن او یاد خداوند را به ذهن آورد و شنیدن کلام وی بر دانش آدمی بیفزاید و کار او یادآور آخرت باشد. ارتباط با هر کسی دارای این سه ضلع است و روایت نیز چشم و گوش و نیز عمل را مورد توجه قرار داده است!

این روایت در روان‌شناسی نیز حایز اهمیت است و سه ویژگی مهم در بررسی کردار و رفتار را خاطرنشان می‌شود. یکی از مسایل مهم روان‌شناسی مسألهٔ «دیدن» است. چشم در برداشت از دیگران کم‌ترین خطا را دارد. البته این امر به نگاه نخست اختصاص دارد. اولین نگاه به دیگران حایز اهمیت بسیار است و باید دید در اولین نگاه به دیگران چه چیزی به یاد انسان می‌آید. اگر اولین نگاه به کسی ما را به یاد دنیا می‌اندازد، معلوم می‌شود فرد مقابل خالی از مشکل نیست. رؤیت ناخودآگاه در روان‌شناسی بحث مهمی دارد.

رؤیت‌های اول در شناخت دیگران بسیار قابل توجه است. آن‌چه در شناخت طرف مقابل و درک او مهم است دیدن است و نه سخن گفتن و سخن گفتن به پایهٔ دیدن نمی‌باشد. در ازدواج دختر و پسر نیز اسلام به آنان اجازه داده است هم‌دیگر را ببینند و به گفت و شنود آنان اهمیتی نداده است. آنان می‌توانند به طور کامل به یک‌دیگر نگاه کنند. البته، اگر در همهٔ زمینه‌ها توافق دارند نگاه آنان به یک‌دیگر جایز می‌باشد. آن‌چه امروزه باب شده که پسر و دختری که قصد ازدواج دارند ساعت‌ها با هم سخن می‌گویند یا سفرهای زیارتی و گردش و تفریح می‌روند تا هم‌دیگر را بشناسند ملاک علمی ندارد؛ چرا که زبان می‌تواند دروغ بگوید و هر آن‌چه را دیگری می‌گوید این یکی تأیید می‌کند و می‌گوید: اتفاقا نظر من هم همین است. زن را باید با چشم شناخت و مرد را نیز باید دید و گواهی چشم بهترین روش شناخت متقابل دختر و پسر است. این روایت، نخستین ملاک معاشرت را بر دیدن می‌گذارد و می‌فرماید با کسی نشست و برخاست داشته باشید که نگاه به او نخستین چیزی را که به ذهن می‌آورد خداوند است. چشم دروغ نمی‌گوید. بله، چشم ممکن است اشتباه کند، ولی باید توجه داشت که دروغ نمی‌گوید. زبان، هم اشتباه می‌کند و هم دروغ می‌گوید. گوش نیز ممکن است آن‌چه را که می‌شنود دروغ باشد و نمی‌تواند راست را از دروغ تشخیص دهد. نباید از چشم غافل شد که چشم معیار دریافت صدق و کذب آدمیان است.

در اسلام به نگاه بسیار اهمیت داده شده و توصیه نموده که تا می‌شود نگاه‌ها محدود باشد و به هر چیزی نگاه نشود تا چشم به تیرگی نگراید و بتواند در اولین نگاه به تشخیص درست برسد. باید دید نخستین نگاه به طرف مقابل، ما را به یاد چه چیزی می‌اندازد و چه گزاره‌ای را به ذهن می‌آورد. زور، ستم، زرنگی، نیرنگ، حیله، قلدری، محبت، عشق، صفا و یا سادگی را. بچه‌ها نیز همانند کسی که به تیرگی نگراییده ذهنی صافی دارند و به زودی با دیدن فردی در می‌یابند که این شخص با دیگران تفاوت دارد.

دیدن برای تعیین رفیق، همکار، همسایه و ازدواج مهم است. چشم در دانش «فراست» جایگاه مهمی دارد. ما در رابطه با دانش فراست در کتاب «اصول و قواعد تعبیر خواب» توضیح داده‌ایم. کسی که علم فراست دارد با نگاه به چهرهٔ افراد می‌تواند اطلاعات بسیاری از آنان به دست آورد. افراد قوی و ماهر در این علم تیز به مردم نگاه نمی‌کنند، چرا که در نگاه تیز به افراد چیزهایی می‌بینند که خداوند به دانستن آن راضی نیست. آنان اگر نگاه تند و تیزی به کسی داشته باشند امور ناخوشایندی در وجود آنان باقی می‌ماند.

به صورت خلاصه در رابطه با این روایت باید گفت: برداشت اول از نگاه نخست به دیگران حایز اهمیت است و برای انتخاب دوست، همکار و همسر کارآمد است. با کسی باید مجالست داشت که نگاه به او خداوند را به خاطر آورد و گفتهٔ او بر دانش آدمی بیفزاید، نه آن‌که اطلاعات و تحلیل‌های غلط به انسان ارایه نماید و انسان را به جهل و ناآگاهی کشاند و عمل او نیز آدمی را به انجام کارهای اخروی برانگیزاند. البته، وقتی عمل کسی یادآور آخرت باشد به این معناست که عامل نیز به یاد آخرت است برخلاف سخن گفتن از آخرت که ممکن است گویندهٔ آن در غفلت باشد.

خداوند به ما بصیرت دهد بتوانیم از روایات حضرات معصومین علیهم‌السلام بهره‌های علمی، عملی، تجربی و معنوی داشته باشیم.

1. الکافی، ج ۱، ص ۳۹٫